İş Hukuku
İÇİNDEKİLERBİRİNCİ BÖLÜMGENEL BİLGİLER GİRİŞ 1. İŞ HUKUKUNUN KONUSU VE KAPSAMI i........................1 2. İŞ HUKUKUNUN DİĞER HUKUK DALLARI.....................2 3. İŞ HUKUKUNUN İLKELERİ................................................1 A) İşçiyi Koruma ve Yardım İlkesi.......................................3 B) Nispi Emredici Hukuk Kuralları..................................4 C) İşçi Lehine Yorum İlkesi....................................................4 Ç) İşçilerin Yönetime Katılması İlkesi...............................5 İŞ HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ 1. İŞ HUKUKUNUN GENEL OLARAK DOĞUŞU VE GELİŞİMİ...........5 A) Ücretlilik Düzeninin Doğuşu................6 B) Akit Serbestisi İlkesinden Sosyal Devlete..............7 G) Bireysel İş Hukukundan Toplu İş Hukukuna...........8 2. İŞ HUKUKUNUN TÜRKİYE'DEKİ GELİŞİMİ..................9 A) Meşrutiyet Öncesi Dönem...........................9 B) Meşrutiyetten Cumhuriyet'e.....................10 C}Tek Partili Dönem................... 11 Ç) 2Dunya Savaşınm Bitiminden 1960'a Kadar............14 D) 1960 Sonrası - 1961 Anayasası Dönemi..............16 E) 1980 Sonrası......................................19 -III- İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI 1. İŞ HUKUKUNUN ULUSAL KAYNAKLARI..................... 22 A) Anayasa..........................................22 B) Yasalar............................23 C) Yürütme Organının Çıkardığı Kaynaklar........23 Ç) Yargısal Kaynaklar .....................23 D) özel Kaynaklar.................................... 24 E) örf ve Adet (Gelenek) Kuralları......................................24 F) Bilimsel Görüşler......................24 2. İŞ HUKUKUNUN ULUSLARARASI KAYNAKLARI.........24 A) Uluslararası Çalışma Örgütü (İ.L.Ö) Sözleşmeleri......24 B) Diğer Çok Taraflı Andlaşmalar................ 27 C) İki Taraflı Andlaşmalar............................... 27 -IV- İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI l.İŞÇİ...............................................28 2. İŞÇİ-MEMUR AYIRIMI SORUNU....................29 A) 3008 Sayılı İş Kanununa Göre İşçi-Memur Ayırımı.....29 B) 657 Sayılı Kanun öncesinde Memur Tanımı......... 30 C) "Hizmet Akdi" Ölçütü................................. 30 Ç) 1317 Sayılı Kanunla Getirilen Düzenleme.............. 31 D) 1327 Sayılı Kanunla Getirilen Düzenlemem........ 31 E) 12 S.lı KHK ve L897 S.lı Kanunla Getirilen Düzenleme.......................................32 F) 1982 Anayasasının Getirdiği Değişiklik.........32 4. ÇIRAKLIK VE STAJYER...................... 33 A) Çıraklık..............................33 B) Stajyer..............................................36 5. İŞVEREN..........................36 6. İŞVEREN VEKİLİ......................36 A) İş Kanununa Göre...............................36 B) Sendikalar Kanununa Göre.........36 7, İŞYERİ..........................37 A) Tanımı...............................37 B) İşyerinin Açılması...................................37 C) İşyerinin Kapatılması.....................................37 8. İŞLETME......................37 İKİNCİ BÖLÜM BİREYSEL İŞ HUKUKU -I- İŞ KANUNUNUN KAPSAMI 1. 3008 SAYILI İŞ KANUNUNA GÖRE.............38 2. YÜRÜRLÜKTEKİ 1475 SAYILI İŞ KANUNUNA GÖRE..38 A) Kapsama İlişkin Temel İlke.................38 B) Kapsama İlişkin İstisnalar......................39 1-Deniz ve hava taşıma işleri.......................39 2-Tarım İşleri......................................39 3- Bir ailenin üyeleri veya hısımları arasında dışardan başka, biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işler.............40 4- Ev hizmetleri...............................40 5- 507 sayılı Esnaf ve Küçük Sanatkarlar Kanununun 2'inci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerleri.....................40 6- 18 Yaşmı bitirmemiş çıraklar...................40 7-Aile ekonomisi hududu içinde kalan tarımla ilgili her türlü yapı işleri.........................40 v8- Konutlanri kapıcılık hizmetleri...............................40 9-Sporcular...............................40 10- Yardım Sevenler Derneği Merkez ve Taşra Atelyelerinde Çalışanlar...............40 11-RehabiliteEdUenler.........................40 HİZMET AKDİ 1. GENEL BİLGİLER.........................................41 A) Tanımı.......................................... 41 B) Diğer Akit TMerindenFarklan...................................... 41 C) Hizmet Akdinin Unsurları:................................................. 42 1- özel hukukakdidir...............................................42 2-İşçinin şahsına bağlıdır.............................................42 3- Karşılıklı borç yükler...............................................42 4-Bağunhlık ilişkisine dayanır......................................42 Ç)Hizmet Akdinin Türleri.....................................42 1-Sürekli/süreksiz hizmet akitleri...................42 2- Belirli süreli/ belirsiz süreli hizmet akitleri..............43 3-Deneme süfehV deneme süresiz hizmet akitleri........ 43 4- Takım sözleşmesi.................43 2:HİZMET AKDİNİN YAPILMASI.................. 44 Â) Hukuksal Temel..........................44 B) Tarafların Ehliyeti.............................. .44 1-Yaş küçüklüğü........................44 2-Cinsiyet....................................45 3-Sağlık durumu...............................45 4- Yabancılık.........................45 C) İş Hukukunda Akit Yapma Serbestliği ve Zorunluluğu...........45 1-Belirli nedenlerle hizmet akitleri sona ermiş olanların yeniden işe alınmaları............... 45 2? Sakat ve eski hükümlü çalıştırma.................. 46 3- Maluliyeti ortadan kalkan işçileri çalıştırma......46 4- Askerlik ve kanuni çalışma ödevini bitirenlerin yeniden işe alınmaları........46 . 5- İşçikuruluşlarında görevleri bitenlerin yeniden işeajunmalan........................................46 6- Akit yapma zorunluluğunun yaptırımı.............. 46 Ç) Hizmet Akdinin Şekli.:..................................47 1- Yazılı yapılması zorunlu hizmet akitleri...............,..47 1.1 - Belirli süresi bir yıl veya daha uzun süreli hizmet akitleri................................. 47 İ.2- Takım sözleşmesi:..................................... 47 1.3- Deniz İş Kanunu ile Basın tş Kanununda:................................................47 2- Yazılı yapılması zorunlu olmayan hizmet akitleri...........................................48 3. HİZMET AKDİNİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ...............................48 A) Akdin Batıl Sayılması................................48 B) Akdin İptali....................48 C) Akdin Hükümsüzlüğünün İşçiyi Koruma İlkesiyle Çelişmesi................................48 4. İŞÇİNİN HİZMET AKDİNDEN DOĞAN BORÇLARI.........49 A) İşi Yapma Borcu...............................49 1-İşçinin işi kendisinin yapması.................49 v : 2-İşçinin çalışma koşullarına uyması...........................49 B) Özen Borcu..........................49 G) İyi Niyet Borcu...........................50 Ç) Rekabet Etmeme Borcu.........................50 D) İşverenin Talimatına Uyma Borcu.....................50 5..İŞVERENİN HİZMET AKDİNDEN DOĞAN BORÇLARI...............................................51 A) İşverenin Ücret Ödeme Borcu......................................51 B) Ücret Belirleme Yöntemleri.................51 1- Zamana göre ücret..........................52 2- Akort ücreti......................52 3-Götürü Ücret...........................53 4- Yüzde usulü.......................53 5-Bahşiş..................................53 6- Prim:....................................53 7-İkramiye...........................53 8- Kârdan pay alma.................................54 9- İş değerlendirme....................... 54 C) Ücret Ne İle Ödenir?........54 ' Ç) Ücretin Ödeme Zamanı....................... 54 D) Ücrete İlişkin Zamanaşımı......................55 E) Ücret Alacağının Güvencesi....................55 F) Asgari Ücret.................... 56 1-Anayasalarda asgari ücret...................56 2- Asgari ücrete ilişkin düzenlemelerin evrimi.......56 3- Asgari ücretin uygulama alanı......... 58 4- Asgari ücretin karşılaması öngörülen gereksinimler.........................58 5- Asgari ücreti belirleme yetkisi............ 59 G) Çalışma Karşılığı Olmaksızın Ücret ödenmesini Zorunlu Kılan Haller......................60 1-Yıllık ücretli izin genel tatil ve benzeri haller.....60 2-İşverenin temerrüdü......60 3- İşçinin işi yapmasının imkansız hale gelmesi..... 60 4-Zorlayıcı neden....................... 60 H) İşçiyi Koruma Borcu........................61 I) Eşit İşlem Yapma Borcu..................61 6. HİZMET AKDİNİN SONA ERMESİ............. 61 ] A) Hizmet Akdinin Fesih Bildirimi Olmaksızın Sona Ermesi.............62 1) Tarafların karşılıklı olarak anlaşması...............62 3.1- Yüksek öğretim üyelerinden kurulu Anayasa Komisyonunca hazırlanan Anayasa Öntasarısı....................................103 3.2- Siyasal Bilgiler Fakültesi İdari İlimler Enstitüsünün Gerekçeli Anayasa Tasarısı............................. 105 33- Kurucu Meclis ve halkoylaması................108 C)-12 Eylül ve Anayasası................................... 110 1-Neo-liberal akım ve 12 Eylül.........................110 2-12 Eylül Anayasasının hazırlanmasına ve yürürlüğe girmesine ortam hazırlayan koşullar ........112 5: 1961 ANAYASASI DÖNEMİNDE SENDİKAL HAKLARLA İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER.................116 A) İşçi ve İşveren Sendikalarının Kuruluş Biçimleri...............117 B) İşçi Sendikası Üyeliği.....................................................117 C) Milletlerarası Teşekküllere Üyelik....................117 Ç) Yasak Faaliyetler.................................117 D) Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi.............................117 E) Toplu İş Sözleşmesi ve Grev Yetkisi.......................118 Tjf) Uyuşmazlık ve Uzlaştırma.........................118 G) Grev Ertelemesi......................................... 118 H) Grev ye Lokavt Yasakları.......................1İ9 I) 1317 Sayılı Kanunla Getirilmek İstenen Kısıtlama.............119 İ) Memurların Sendika Hakkı.................... 119 6. 1982 ANAYASI DÖNEMİNDE YÜRÜRLÜĞE GİREN 2821 VE 2822 SAYILI KANUNLARLA ÖNGÖRÜLEN DÜZENLEMELERE İLİŞKİN BAZI GENEL DEĞERLENDİRMELER.................................120 A) İLO Sendika özgürlüğü Komitesinin 2821 Sayılı Kanunla İlgili Eleştirileri.................121 2- Sendika yöneticisi olmak için 10 yıl çalışmış olma koşulu..........122 4- Din ve ibadet işlerinde çalışanlara, sendika üyesi olma yasağı............. 122 5- Emekli işçilerin sendikaüyesi olma yasağı......123 6- Tüzel kişiliği sona eren sendikanın mal varlığının Hazineye devri................ 123 B) İLO Sendika özgürlüğü Komitesinin 2822 Sayılı Kanunla İlgili Eleştirileri...............123 1-Toplu sözleşme yetkisindebaraj koşulu......... 123 2- Toplu pazarlık öncesinde yetki belgesi alma zorunluluğu.................123 3- Yasaklanmış grev türleri..... ...........124 4f Olağanüstü hal ve sıkıyönetim................ 124 5-Zorunlu Tahkim..................124 6-Grev eylemlerine ilişkin cezalar.............124 C) 2821 ve 2822 S.lı Kanunlarda Yer Alan ve Sendika Özgürlüğü Açısından Üzerinde Durulması Gereken, Başka Bazı Düzenlemeler..................... 124 SENDİKA ÖZGÜRLÜĞÜ 1. SENDİKA ÖZGÜRLÜĞÜNÜN YASAL TEMELLERİ......... 126 2. BİREYSEL SENDİKA ÖZGÜRLÜĞÜ ........ 127 A) Pozitif Sendika özgürlüğü.............. 127 1-Sendika kurma hakkından yararlananlar...........127 2-Sendika üyesi olma hakkı.......................128 3- Sendika kurmalan ve sendikaya üye olmaları yasaklanmış olanlar................130 4-Sendikacılıkta çoğulculuk.................131 B) Negatif Sendika özgürlüğü........... 132 C) Bireysel Sendika özgürlüğünü Korumaya Yönelik Düzenlemeler........... 133 1- Sendikalı olmaktan veya olmamaktan ötür ayırım yapılması yasağı..........133 2- İşçi sendikası, sendika konfederasyonu ve sendika şubesi yöneticilerinin teminatı........134 3- İşyeri sendika temsilcilerinin teminatı.......................136 3. KOLLEKTİF SELİKA ÖZGÜRLÜĞÜ................................136 4. İŞÇİ STATÜSÜNDE1 SAYILMAYAN BAĞIMLI ÇALİŞANLARİN SENDİKA ÖZGÜRLÜĞÜ..................138 A) Memurların Sendika Özgürlüğü.....................................438 1-Memurların sendikalaşması gereğini doğuran nedenler..............................138 2- Türkiye'de memurların bugünkü durumuyla ilgili bazı gözlemler............139 3-12 Eylül öncesinde memurların sendika hakkı......... 140 4-12 Eylül'ün sürprizi...................................................141 5- Danışma Meclisinde hakim olan eğilimler................141 6- MGK'nin yaptığı değişiklikler...................141 7-Anayasa'dan kaynaklanan güvenceler....................142 8- Yasalardan kaynaklanan bazı sınırlamalar................144 9- Başlıca sanayileşmiş ülkelerde memûrlann grev. hakkı......................144 B) Sözleşmeli Personelin Sendika özgürlüğü............146 5. SENDİKALARIN KURULUŞU......149 1-Genel olarak............149 2-Ülkemizde yaşanan evrim......................,152 3-12 Eylül sonrası düzenlemeler......................153 3.1- İşkolu sendikası ve konfederasyon............ 153 3.2- İşkollarmın belirlenmesi............ 155 3.3- Uluslararası kuruluşlara üyelik.................156 B) Sendika Kuruculuğu................................157 1- Kurucuların sayısı.........................157 2- Kurucularda aranan nitelikler..........157 3-İşveren sendikası kuruculuğu................158 C) Sendik* Tüzel Kişiliğinin Kazanılması.............159 6. SENDİKA ÜYELİĞİ.....................159 A) Sendika Üyçliğinin Koşullan..............159 B) Sendika Üyeliğinin Kazanılması...........161 1-Sendika üyeliğinin kendiliğinden sona ermesi.......1.162, 2- Sendika üyeliğinden çekilme........................163 3- Sendika üyeliğinden çıkarılma.................................164 7. SENDİKANIN ORGANLARI............................................... 165 A) Sendika örgütlerinin Genel Kurul Dışındaki Zorunlu Organlarına Seçilebilmek İçin Aranan Koşullar................165 B) Genel Kurul..................................................................... 168 C) Yönetim Kurulu................................................................ 169 Ç) Disiplin Kurulu...................................................................169 D) Denetleme Kurulu.........................................169 E) İşyeri Sendika Temsilcisi................................................... 170 8. SENDİKALARIN GELİRLERİ.............................................171 A) Üyelik Aidatı...................................... 171 B) Dayanışma Aidatı....................... 172 C) Sendikaların, Sendikalar Kanununa Göre Yapabilecekleri Faaliyetler İle Eğlence Konser Gibi Faaliyetlerden Sağlanan Gelirleri..................173 Ç) Bağış ye Yardımlar......... 173 D) Mal Varlığı Gelirleri.................. 175 9. SENDİKALARIN FAALİYETLERİ............ 175 A) Sendikaların Çalışma Hayatına İlişkin Faaliyetleri............176 B) Sendika ve Konfederasyonların Sosyal Faaliyetleri........... 176 G) 2821 Sayılı Kanunun Sendikaların Faaliyetlerine ilişkin Hükümlerin Daha önceki Mevzuatla Karşılaştırılması.. 177 10. SENDİKALARA YASAK OLAN FAALİYETLER.............179 A) Anayasanın Temel ilkelerine Aykırı Faaliyet Yasağı......179 B) Siyaset Yasağı............ 179 C) Ticaret Yasağı.......................... 182 Ç) Radyo ve Televizyon Kuruluşu Kurma Yasağı..........182 11. SENDİKALARIN DENETİMİ...........183 A) Maliye ve Gümrük Bakanlığı ile Çalışma Bakanlığı Tarafindan Yapılması öngörülen Denetim...... 184 B) Güvenlik Makamlarının Denetimi:................185 C) Sendika Üyeliğinin Sona Ermesi........................162 C) Konfederasyonun Denetimi.......................186 Ç) Devlet Denetleme Kurulunun Denetüm.................. 186 12. SENDİKALARIN FAALfYETİNİN DURDURULMASI......186 A) Sendikaların Faaliyetinin Durdurulması Konusunda Sendikalar Kanununda Yer Alan Düzenlemeler........... 1- Dış kaynaklardan izinsiz yardım ve bağış alınması...........................................187 2-Sendika tüzüğünün ve kuruluş sırasında valiliği verilen bilgi ve belgelerin kanuna aykırılığı.............187 3-Kanunun yasakladığı kişilere sendika organlarında görev verilmesi..........................188 4- Sendikanın kapatılması için dava açılması halinde.......................................188 B) Sendikaların Faaliyetinin Durdurulması Konusunda Diğer Kanunlarda Yer Alan Düzenlemeler..................188 . 1- Sıkıyönetim yasasına göre sendikanın faaliyetinin durdurulması.....................188 2- Olağanüstü Hal Kanununa göre sendikalann faaliyetinin durdurulması.......................188 3- Terörle Mücadele Kanununa göre sendikalann faaliyetinmdurdurulmasii............190 4- Sendikalann faaliyetinin yasayla durdurulması örneği: Serbest Bölgeler Kanunu ...........190 5- Faaliyetin durdurulmasında kayyım tayini.......,........190 13. SENDİKALARIN TÜZEL KİŞİLİKLERİNİN SONA ERMESİ..................................191 A) Medeni Kanuna Göre Sendikanın Tüzel Kişiliğinin S ' ona Erdirilmesi..................................191 B) Dernekler Kanununa Göre Sendikanın Tüzel Kişiliğinin Sona Ermesi..................................191 1-Tüzel kişiliğin kendiliğinden sona ermesi (infjsah)......................................191 2-Genel kurul kâran ile tüzel kişiliğin sona ermesi (fesih)..................................191 3-Genel kurulun zamanında toplanmaması ve zorunlu.organlarm seçilmemesi (mahkeme karan ile fesih)...................... 192 Ç) Sendikalar Kanununa Göre Sendikanın Tüzel Kişiliğinin Sona Erdirilmesi.....192 1-Tüzük ve belgelerin kanuna aykınlığı............ 192 2-Devletm temel iKelerine aykırılık.............192 3- Ceza Kanununun bazı hükümlerine aykırılık........... 193 D) Terörle Mücadele Kanununa Göre Sendikanın Tüzel Kişiliğinin Sona Erdirilmesi................193 14. SENDİKALARIN TÜZEL KİŞİLİKLERİNİN SONA ERMESİNİN SONUÇLARI.............. 194 A) 1963 Tarihli 274 Sayılı Kanunda öngörülen Düzenleme................................. 194 B) 1970 Tarihİi 1317 Sayılı Kanunla Getirilen Değişiklik..................... 194 C) 1983 Tarihli2821 Sayılı Kanunla öngörülen Düzenleme.................195 Ç) 1988 Tarihli 3449 Sayılı Kanunla Getirilen Değişklik...... 195 SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA...................... 197  |
