Türkiye'de Çalışma İlişkileri (1936 Öncesi)
İÇİNDEKİLERİKİNCİ BASIYA SUNUŞ ..................................... IIIÖNSÖZ..................................................... V SUNUŞ ................................................... IX KISALTMALAR............................................ XVII İÇİNDEKİLER ............................................. XIX GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAM VE YÖNTEM SORUNLARI I. KAVRAM SORUNU: ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ KAVRAMI ........ 3 A. ÇEŞİTLİ TERİMLER VE ANLAMLARI ............ ....... 3 1. Endüstri İlişkileri Terimi ............................. 4 2. Öbür Terimler ...................................... 7 3. Çalışma İlişkilerinin Konusu .......................... 12 4. Çalışma İlişkilerinin Niteliği .......................... 15 B. ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ SİSTEMİNİN YAPISI: DUNLOP KURAMI ..................................... 18 1. Sistemin Öğeleri..................................... 19 a. Aktörler ......................................... 20 b. Bağlamlar ....................................... 21 c. Kurallar ........................................ 22 d. İdeoloji.......................................... 24 2. Kuramın Eleştirisi ve Değerlendirilmesi ................ 25 II. YÖNTEM SORUNU: TARİHSEL GELİŞİM KONUSUNDA KRONOLOJİK YAKLAŞIM VE ÜÇ DÖNEMLİ EVRİM MODELİ .. 29 A. KRONOLOJİK YAKLAŞIM ............................. 29 1. İş Hukuku Öğretisinde Kronolojik Yaklaşım ............ 30 2. Sosyal Siyaset Öğretisinde Kronolojik- Yaklaşım ......... 32 3. Kronolojik Yaklaşımın Eleştirel Bir Değerlendirmesi ..... 33 B. ÜÇ DÖNEMLİ TARİHSEL EVRİM MODELİ .............. 34 1. Modelin Niteliği .................................... 34 2. Fransız İş Hukuku Öğretisi .......................... 36 3. Modelin Evreleri ve Temel Özellikleri ................. 38 a. Liberal ve Bireyci Dönem ......................... 38 b. Karışmacı Dönem ............................... 39 c. Toplu İş İlişkileri Dönemi ......................... 41 İKİNCİ BÖLÜM FRANSA'DA ÇALIŞMA İLİŞKİLERİNİN EVRİMİ I. LİBERAL VE BİREYCİ DÖNEMDE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ (1789-1841)............................................ 47 A. EKONOMİK VE SİYASAL BAĞLAMLAR ................. 47 1. Ekonomik Bağlam ................................... 47 2. Siyasal Bağlam ..................................... 53 B. HUKUKSAL BAĞLAM................................ 59 1. Düzenleyici ve Koruyucu Çerçeve Yokluğu ............. 59 2. Yasakçı ve Baskıcı Çerçeve .......................... 64 C. DÖNEMİN GÖSTERGELERİ ........................... 71 1. Kara Çalışma Tablosu............................... 71 2. Örgütlenme Çaba ve Etkinlikleri ..................... 74 3. İşçilerin Tepkileri ve Grevler......................... 75 II. KARIŞMACI DÖNEMDE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ............. 78 A. DEVLET KARIŞMASINA YOL AÇAN ETKENLER ........ 79 1. Ekonomik Etken ................................... 79 2. Siyasal Etken ...................................... 82 3. İdeolojik Etken ..................................... 85 4. İşçi Etkeni ......................................... 88 B. İLİŞKİLERİN BİREYSEL VE TOPLU DÜZEYLERDE EVRİMİ . . 92 1. Bireysel Düzeyde: Koruyucır ve Düzenleyici Çerçevenin Oluşması............................... 93 a. İlk Sosyal Yasa: 1841 Yasası ...................... 94 b. 1848 Devriminin Geçici Sosyal Kazanımları ........ 96 c. Anti-Şosyal Tepkiler ............................. 98 ç. Üçüncü Cumhuriyet Döneminin Düzenlemeleri ...... 102 (1) Çalışma Süresi ve Asgari İşe Girme İle İlgili Düzenlemeler ................................ 103 (2) Ücret İle İlgili Düzenlemeler ................... 109 (3) İş Güvencesi İle İlgili Düzenlemeler ............. 113 (4) İşçi Cüzdanının Kaldırılması ................... 113 (5) İş Bulma İle İlgili Düzenlemeler ................ 114 (6) İş Yasalarının Derlenmesi ..................... 115 2. Toplu Düzeyde: Yasakçı ve Baskıcı Kuralların Kaldırılması .............................. 115 a. Koalisyon Suçunun Kaldırılması .................... 116 b. Sendika Hakkının Tanınması ve Düzenlenmesi ....... 121 c. Toplu İş Uyuşmazlıklarını Çözme Süreçlerinin Düzenlenmesi ................................... 124 C. DÖNENİM GÖSTERGELERİ........................... 127 1. Çalışma Ortam ve Koşulları ......................... 128 2. Örgütlenme ve Sendikacılığın Gelişmesi ............... 130 3. İşçi Hareketi ve Grevler .............................135 III. GENEL BİR DEĞERLENDİRME ........................... 141 TÜRKİYE'DE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ LİBERAL VE BİREYCİ DÖNEM LİBERAL VE BİREYCİ DÖNEMDE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ... 149 BİRİNCİ BÖLÜM EKONOMİK VE SİYASAL BAĞLAMLAR I. EKONOMİK BAĞLAM .................................... 151 A. CUMHURİYET ÖNCESİ DÖNEM ........................ 151 B. CUMHURİYET SONRASI DÖNEM ...................... 160 1. Liberal Dönem..................................... 161 2. Devletçilik Dönemi ............. ................... 164 II. SİYASAL BAĞLAM ...................................... 169 A. BİRİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ ....................... 169 B. İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ ........................ 171 C. KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ......................... 177 Ç. CUMHURİYET DÖNEMİ .............................. 180 İKİNCİ BÖLÜM HUKUKSAL BAĞLAM I. GENEL DÜZENLEYİCİ ÇERÇEVE OLUŞTURMA GİRİŞİMLERİ 193 A. İLK DÜŞÜNCE VE ÖNERİLER .......................... 193 1. Tatil-i Eşgal Yasası'nın Görüşülmesi Sırasında Öne Sürülen Görüşler ............................... 193 2. 1910 İş Yasası Önerileri ............................. 195 3. 1921 İş Yasası Tasarısı .............................. 201 B. İŞÇİ GRUBUNUN İKTİSAT ESASLARI................... 202 C. İŞ YASASI TASARILARI ................................ 208 1. 1924-1925 İş Yasası Tasarısı........................ 208 a. Tasarının Yaşam Öyküsü .......................... 208 b. Tasarıya Egemen Olan Düşünce ve İlkeler .......... 211 c. Tasarının İçeriği ................................. 214 ç. Tasarının Değerlendirilmesi....................... 225 2. 1927 İş Yasası Tasarısı.............................. 229 a. Tasarının Yaşam Öyküsü .......................... 229 b. Tasarıya Egemen Olan Düşünce ve İlkeler .......... 231 c. Tasarının İçeriği................................. 232 ç. Tasarının Değerlendirilmesi ....................... 236 3. 1929 İş Yasası Tasarısı ............................. 237 4. 1932 İş Yasası Tasarısı ..........,.................. 240 a. Tasarının Yaşam Öyküsü ......................... 241 b. Tasarıya Egemen Olan Düşünce ve İlkeler ......... 248 c. Tasarının İçeriği ................................ 251 ç. Tasarının Değerlendirilmesi ...................... 256 5. 1934 İş Yasası Tasarısı ............................. 260 a. Tasarının Yaşam Öyküsü ......................... 261 b. Tasarıya Egemen Olan Düşünce ve İlkeler ......... 267 c. Tasarının İçeriği ................................ 270 ç. Tasarının Değerlendirilmesi...................... 276 II. KORUYUCU VE DÜZENLEYİCİ ÇERÇEVENİN OLUŞMASI ... 279 A. BİREYSEL İŞ İLİŞKİLERİ ALANINDA ................... 279 1. Doğrudan ve Tekil Düzenlemeler ..................... 280 a. 1921 Ereğli Kömür Havzası Yasası 280 b. 1924 Hafta Tatili Yasası ......................... 284 c. 1935 Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Yasası ....... 285 2. Dolaylı Düzenlemeler ............................... 286 a. 1867 Dilaver Paşa Nizamnamesi .................. 287 b. 1869 Maadin Nizamnamesi...................... . 288 c. Mecelle ...................................... 289 ç. .1926 Borçlar Yasası ............................. 293 d. 1930 Umumi Hıfzıssıhha Yasası ................... 295 B. TOPLU İŞ İLİŞKİLERİ ALANINDA ...................... 296 1. Doğrudan ve Tekil Düzenlemeler .................... 297 a. 1909 Tatil-i Eşgal Yasası ........................ 297 (1) 1908 Geçici Yasasının Çıkarılması ............. 297 (2) 1909 Yasasının Hazırlanması ve Meclis'te Görüşülmesi ....................... 303 (3) 1909 Yasasının Kapsamı..................... 306 (4) Barışçı Uyuşmazlık Çözme Süreci: Uzlaşma ..... 308 (5) Grev Yolunun Açılması: Grev Özgürlüğü ....... 311 b. 1909 Cemiyetler Yasası .......................... 321 (1) Yasa Tasarısının Hazırlanması ve Mebusan Meclisi'nde Görüşülmesi ............. 321 (2) Dernek Hak ve Özgürlüğünün Düzenleyici Çerçevesi .................................. 325 2. Dolaylı Düzenlemeler............................... 327 a. 1926 Medeni Yasa'sının Derneklerle İlgili Kuralları ...................................... 327 b. 1926 Borçlar Yasası'nın Umumi Mukavele İle İlgili Kuralları ............................... 328 III. YASAKÇI VE BASKICI ÇERÇEVENİN OLUŞMASI: TOPLU İŞ İLİŞKİLERİ ALANINDA ........................ 331 A. DOĞRUDAN DÜZENLEMELER ........................ 331 1. 1909 Tatil-i Eşgal Yasası ......,.................... 331 a. 1908 Geçici Yasası ve Sendika Yasağı ............. 332 b. Encümen'ce Yapılan Değişiklik ve Gerekçesi ....... 333 c. Hükümetçe Öne Sürülen Yasaklama Gerekçeleri .... 334 (1) Sosyalizm ve İhtilâl Gerekçesi ................. 336 (2) Yabancı Sermayeyi Tehdit Gerekçesi ........... 339 (3) Sendikanın Bir Savaşım Aracı Olduğu Gerekçesi . 340 (4) Egemenlik Hakkına Müdahale Gerekçesi ........ 342 (5) Siyaset Yapma Gerekçesi ..................... 343 (6) Kişisel Özgürlüğün Korunması ve Yasaklamada Eşitlik Gerekçesi ............................ 344 ç. Yasaklama Gerekçelerine Karşı Yapılan Savunmalar 347 (1) Sosyalizm ve İhtilâl Gerekçesine Karşı Yapılan Savunma ............................ 348 (2) Yabancı Sermayeyi Tehdit Gerekçesine Karşı Yapılan Savunma...................... 351 (3) Sendikalar İle Grev ve İş Uyuşmazlıklarının Kotarılması Arasındaki İlişkileri Vurgulayan Savunma................................... 354 (4) Sendika Yasağının Anayasa'ya ve Cemiyetler Yasa- sı'na Aykırı Olduğu Savunması ................ 356 d. Sendika Yasağının Kesinleşmesi.................... 358 e. Hükümete Olağanüstü Yetkiler Tanınması .......... 360 f. Tatil-i Eşgal Yasası'nın Genel Bir Değerlendirmesi . . . 362 2. 1909 Cemiyetler Yasası .............................. 367 a. Kurulması Yasaklanan Dernekler .................. 368 b. Kolluk Görevlilerine Tanınan Teftiş Hakkı .......... 369 B. DOLAYLI DÜZENLEMELER ........................... 371 1. 1845 Polis Nizamı ................................. 371 a. Polis Nizâmı'nın 12. Maddesi ve Kaynak 10. Madde . 373 b. 12. Maddeye İlişkin Görüşler ..................... 375 c. Görüşüm ....................................... 381 2. 1926 Ceza Yasası.................................. 385 3. 1925 Takrir-i Sükun Yasası ......................... 386 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DÖNEMİN GÖSTERGELERİ I. ÇALIŞMA ORTAM VE KOŞULLARI..................... 389 A. CUMHURİYET ÖNCESİ ................................ 389 B. CUMHURİYET SONRASI.............................. 396 II. ÖRGÜTLENME ÇABA VE ETKİNLİKLERİ ................. 407 A. 1908 ÖNCESİ ........................................ 407 B. 1908 SONRASI ........................................ 408 C. KURTULUŞ SAVAŞI VE CUMHURİYET DÖNEMİ........ 410 III. İŞÇİ HAREKETİ VE GREVLER ........................... 424 A. 1908 ÖNCESİNDEKİ GREVLER ........................ 424 B. 1908 İLÂN-I HÜRRİYET GREVLERİ .................... 426 1. Grevler Öncesinde Barışçı Girişimlerde Bulunulması ... 428 2. Grevlerde Öne Sürüleîı İstekler ......... ............ 431 3. Grevlerin Yürütülmesi .............................. 435 4. Grevlere Gösterilen Trepkiler ....................... 437 C. TATİL-İ EŞGAL YASASI SONRASINDAKİ GREVLER ..... 441 Ç. KURTULUŞ SAVAŞI VE CUMHURİYET YILLARINDAKİ GREVLER .............................. 443 SONUÇ EREĞİYLE KİMİ DÜŞÜNCELER ............... 451 EK 1936 ÖNCESİ MEVZUAT I. ANAYASALARDAKİ İLGİLİ MADDELER.................... 463 1. Kanun u Esasi................................. 463 2. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu........................... 464 II. YÜRÜRLÜKTEKİ YASALAR VE KİMİ YASALARDA YER ALAN İLGİLİ MADDELER........................... 464 1. Mevadd-ı Madeniyeye Dair Nizamname .............. 464 2. M »ad in Nizamnamesi .............................. 464 3. Maadin Nizamnamesi ............................... 466 4. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye.......................... 468 5. Tatil-i Eşgal Kanunu ............................... 470 6. Cemiyetler Kanunu ................................ 473 a. Cemiyetler Kanununun Beşinci Maddesinin Tadili Hakkında Kanun............................. 477 b. 3 Ağustos 1325 Tarihli Cemiyetler Kanununun 18. Maddesine Müzeyyel Kanun ................... 477 c. Medeni Kanun, Cemiyetler....................... 478 7. Zonguldak ve Ereğli Havza-i Fahmiyesinde Mevcut Kömür Tozlarının Amele Menafi i Umumiyesine Olarak Füruhtuna Dair Kanun ....................... 478 8. Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun ........................ 479 9. Hafta Tatili Hakkında Kanun ....................... 481 a. Hafta Tatili Kanununun Dördüncü ve Beşinci Maddelerinin Tadili Hakkında Kanun ............. 483 10. Takrir-i Sükun Kanunu ....... ................... 484 11. Borçlar Kanunu, Umumî Mukavele .................. 485 12. Türk Ceza Kanunu ................................ 485 a. Türk Ceza Kanununun Bazı Maddelerini Değiştiren Kanun ............................... 486 13. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ........................ 486 14. Türkiye'de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmet Hakkında Kanun.................. 486 a. Türkiye'de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmet Hakkında 2007 Sayılı Kanunun Bazı Hükümlerini Değiştiren Kanun ............... 490 15. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun .... 490 SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA Süreli Yayınlar.......................................... 494 Kitaplar ................................................ 495 Makaleler .............................................. 504 Belgeler ............................................... 511 Tutanaklar ............................................ 512 DİZİNLER Kavram Dizini .......................................... 515 Ad Dizini............................................... 525 NOTLAR2. bası |
