Halk Sağlığı (Toplum Hekimliği)
İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER BÖLÜM I HEKİMLİĞİN TARiHSEL GELİŞİMİ VE TOPLUM HEKİMLİĞİ A - Sanayileşme Öncesi Dönemde Hekimlik........................................................... B -. Sanayileşme Döneminde Hekimlik.... ........... C- Çağdaş Hekimlik................................................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM II TOPLUM HEKİMLİĞİNDE SIK KULLANILAN TERİMLER VE TANIMLARI Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM III HEKİMLİĞİN AMACI VE UYGULAMASI. A - Hekimliğin Amacı.............. .............................. B - -Hekimlik Uygulamaları..................................... .............................. 1. Geleneksel Hekimlik Uygulamaları ............................................... 2. Çağdaş Hekimlik Uygulamaları................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM IV TOPLUM HEKİMLİĞİNDE iSTATiSTiK VE EPİDEMİYOLOJİ ... A - istatistik... 1. Önemi. 2. Tanımı. 3. Bilimsel Yöntem ve İstatistik Yöntemleri.................................................. 4. Son Söz............................................................................................................ B - Epidemiyoloji....................................................................................................... 1. Önemi........................................................................,..................................... 2. Tanımı............................................................................................................. 3. Epidemiyolojik Yöntemler............................................................................ Dr. M. Rahmi DİRİC BÖLÜM V SAĞLIĞI KORUMANIN VE DAHA İYİYE GÖTÜRMENİN TEMEL iLKELERi A- Giriş........................................................................................................................ B - Hastalığın Doğal Gidişi........................................................................................ C - Koruma Düzeyleri................................................................................................ 1. Birincil Koruma............................................................................................... 2. İkincil Koruma .......................................................................................... 3. Üçüncül Koruma........................................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM VI İNSAN VE ÇEVRESi ARASINDA ETKİLEŞİM. A- Giriş .................................................................................................................. B- Ekoloji.................................................................................................................. 1. Cansız (Abiyotik) Öğeler................... ..................................................... 2. Canlı (Biyotik) Öğeler............................................................................ C - İnsan Ekolojisi.................................................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM VII SAĞLIĞI ETKİLEYEN ÖNEMLi FiZiKSEL ETMENLER VE BUNLARIN ZARAR VERMESİNİ ÖNLEME YÖNTEMLERİ A - İçme ve Kullanma Suları 1. Doğada Bulunuşu 2. Su Gereksinimi 3. Suyun Nitelikleri........................................................... 4. Su Kirlenmesi................................... ............................................. 5. Suların Kirlenmesini Önlemek.................................................... 6. Suların Arıtılması.......................................................................... 7. Suların Dezenfeksiyonu.............:.................................................. 8. Suların Muayenesi ve Değerlendirilmesi.................................... B - Atıklar.................................................................................................. 1. Sıvı Atıklar...................................................................................... 2. Katı Atıklar.................................................. ................................................ 3. Atıkların Sağlığa Zarar Vermesinin Önlenmesi...................................... . C- Konutlar.......... ............................................................................................... D - İklim Olayları...................................................................................................... E - Hava (Atmosfer) ve Hava Kirlenmesi............................................................. 1. Terimler ve Tanımları................................................................................... 2. Atmosfer Kirleten Maddeler......................................................................, 3. Hava Kirlenmesinin Kişi Sağlığına Etkileri................................................ 4. Hava Kirlenmesinin Önlenmesi.................................................................. F- Işık....................................................................................................................... G - Besin Maddeleri H- Giysiler............................................................................................ I- îyonizan Radyasyonlar.................................................. ................. 1. Terimler ve Tanımları.................................................................................. 2. Genel Bilgiler.................................,..................................................... 3. îyonizan Radyasyonların Kişi Sağlığına Etkileri...................................... J- Gürültü................................................................................................................ K - Genel Yerler...................................................................................................... L - Sağlığa Zarar Verebilecek Kuruluşlar (Gayrisıhhi Müesseseler)............... M - Mezarlıklar......................................................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM VIII SAĞLIĞI ETKİLEYEN ÖNEMLi BİYOLOJiK ETMENLER VE BUNLARIN ZARAR VERMESİNİ ÖNLEME YÖNTEMLERİ A- Diğer Kişiler.... B - Bitkiler............... C- Hayvanlar.......... 1. Sivrisinekler 2. Tatarcıklar. 3. Bitler............ 4. Pireler.................................................................................. ......................... 5. Karasinekler................................................................................................... 6. Keneler........................................................................................................... 7. Diğer Vektörler.............................................................................................. D - Vektörlerin Sağlığa Zarar Vermesinin Önlenmesi......................................... 1. Sakınmak............................................................................. .......................... 2. Kovmak........................................................................................................... 3. Öldürmek....................................................................................................... 4. Çoğalmalarını Önlemek............................................................................... E- Mikroorganizmalar............................................................................................. 1. Mekanik Yöntemler............................................................................. ........ 2. Fiziksel Yöntemler....................................................................................... 3. Kimyasal Yöntemler..................................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM IX SAĞLIĞI ETKİLEYEN ÖNEMLi KiMYASAL, SOSYAL VE EKONOMiK ETMENLER VE BUNLARIN SAĞLIĞA ZARAR VERMESİNİ ÖNLEME YÖNTEMLERi A - Kimyasal Etmenler ........................................................................................... B - Sosyal Etmenler.................................................................................................. 1. Nüfus............................................................................................................... 2. Aile ve Akrabalık Durumu.......................................................................... 3. Sosyal Durum................................................................................................. 4. Sosyal Örgüt ve Kurumlar............................................................................ 5. Dil.................................................................................................................... 6. Irk.................................................................................................................... 7. Kültür.............................................................................................................. C - Ekonomik Etmenler........................................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM X ÖĞRETİM, EĞİTiM VE SAĞLIK EĞİTİMi A- Giriş........................................................... B - Öğretim ve Öğrenimin Sağlıkla ilişkisi C - Sağlık Eğitimi............................... ........... D- Sağlık Eğitimi Uygulaması................... E - Sağlık Eğitimi Yöntemleri..................... 1. Bireysel Eğitim.......................................... ....................................... 2. Grup Eğitimi................................. .............................................................. 3. Toplulukların Eğitimi.................................................................................. F - Sağlık Eğitiminde Yararlanılan Araçlar...................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XI BESLENME VE TEMEL BESİN MADDELERİ A - Giriş.......................................... B - Enerji Veren Besin Maddeleri 1. Zayıflık.................................... 2. Şişmanlık................................ C - Proteinler ve Amino Asidler..... 1. Kwashiorkor........................... 2. Marasmus............................... D - Mineraller.................................... 1. Kalsiyum................................. 2. Fosfor...................................... 3. Sodyum................................... 4. Potasyum................................ 5. Magnezyum ............................ 6. Kükürt..................................... 7. Klor......................................... 8. Demir.................................... 9. İyot.......................................... 10. Flor.............. ........................... 11. Bakır ...................................... 12. Kobalt..................................... 13. Manganez............................... 14. Çinko .................................... 15. Krom....................................... 16. Kadmiyum............................. E - Vitaminler................................... 1. A Vitamini............................. 2. D Vitamini............................. 3. E Vitamini.......................... 4. K Vitamini............................. 5. B1 Vitamini............................ 6. B2 Vitamini............................ 7. B6 Vitamini........................ 8. Niasin.......................................................................................................... 9. Pantotenik Asid............................................................................................. 10. Biotin.......................................................................................................... 11. Kolin......................................................................................... 12. FolikAsid....................................................................................................... 13. BJ2 Vitamini................................................................................................... 14. C Vitamini...................................................................................................... F- Su.............................................................................. ........................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XII ERKEN TANI VE ÖNEMİ A- Giriş...................................................................................................................... B- Önemi................................................................................................................... C - Erken Tanısı İçin Çaba Gösterilmesi Gereken Hastalıklar D - Erken Tanı Uygulamasında Kullanılacak Yöntemler................................... 1. Kişilerin Sağlık Yönünden Eğitimi.............................................................. 2. Peryodik Muayene........................................................................................ 3. Tarama Muayenesi........................................................................................ Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XIII BAĞIŞIKLAMA VE KEMOPROFİLAKSİ A - Bağışıklamanın Tarihçesi................................................................................... B - Terimler ve Tanımları........................................................................................ C - Bağışıklamayla İlgili Genel Bilgiler.................................................................. 1. Koruyucu Etmenler....................................................................................... 2. Başarılı Bir Bağışıklamanın Kuralları........................................................ D - Aşılar ve Bağışıklama Programlan.................................................................. 1. Difteri-Boğmaca-Tetanoz (DBT) Aşısı...................................................... 2. Çocuk Felci Aşısı........................................................................... 3. Kızamık Aşısı................................................................................................. 4. BCG Aşısı...................................................................................................... 5. Diğer Aşılar.................................................................................................... E - Aşılarla İlgili Diğer Bilgiler.............................................................................. F - Serumlar ve İmmün Globülinler...................................................................... G - Kemoprofılaksi.................................................................................................... 1. Tıbbi Sakıncalar............................................................................................. 2. Epidemiyolojik Sakıncalar.........................................................................: Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XIV ANA VE ÇOCUK SAĞLIĞI A-Ana Sağlığı............................................................... 1. Ana Ölümleri............................................................................, 2. Ana Hastalıkları...................................................................... 3. Türkiye'de Ana Sağlığı Durumu............................................ 4. Sonuç ve Öneriler.................................................................... B - Çocuk Sağlığı............................................................................... 1. Çocuk Sağlığını Değerlendirmekte Kullanılan Ölçütler 2. Bebek Ölümleri 3. Türkiye'de Çocuk Sağlığı Durumu ........................ 4. Sonuç ve Öneriler................................. .................................. C - Ana ve Çocuk Sağlığında 2000 Yılının Hedefleri..................... 1. Genel Hedefler........................................................................ 2. Kız Çocuklar ve Kadınlar îçin Koruma............................... 3. Eğitim........................................................................................ 4. Beslenme.................................................................................. 5. Çocuk Sağlığı........................................ ................................. Dr. Nazan BİLGEL BÖLÜM XV AİLE PLANLAMASI. A - Tanımı ve Kapsamı............................................................................................. B - Aile Planlaması Kavramının Gelişmesi............... ....................................... C - Aile Planlaması ve Ana Sağlığı.......................................................................... D - Aile Planlaması ve Çocuk Sağlığı................................................................... E - Aile Planlaması Hizmetleri............................................................................ F - Aile Planlamasının Sağladığı Yararlar..................... ....................................... 1. Ana Sağlığı Açısından Yararları.................................................................. 2. Çocuk Sağlığı Açısından Yararları.............................................................. 3. Aile Açısından Yararları.............................................................................. 4. Toplumsal Açıdan "Yar a ları........................................................................ Dr. M. Rahmi DlRlCAN BÖLÜM XVI GEBELİĞİN ÖNLENMESİ. A- Giriş................................................................................................................... B - Geleneksel Yöntemler..................................................................................... 1. Geri Çekme (Coitus Interruptus)............................................................. 2. Vaginayı Yıkama............................................... .................................. 3. Vaginaya Sünger ya da Tampon Koyma.................................................. 4. Spermisid Kullanma.................................................................................... 5. PreDiyafrağm ve Serviks Kapağı Kullanmazervatif (Kaput) Kullanma................................................................... 6. .................................................... 7. Takvim (Güvenilir Dönem) Yöntemi....................................................... 8. Penis-Vagina Birleşmesi Dışında Cinsel İlişki....................................... C - Modern Yöntemler.......................................................................................... 1. Rahimiçi Araçlar (RİA'lar)....................................................................... 2. Ağızdan Alınan Kombine Hap (AAKH).................................................. 3. Ağızdan Alınan Progestinli Hap (Mini Pili)............................................. 4. Cinsel Birleşme Sonrası Alınan Haplar.................................................... 5. Düşüğe Yol Açan Hap (RU-486).............................................................. 6. Hormon İçeren Vaginal Halkalar.............................................................. 7. Depo Medroksiprogesteron Asetat........................................................... 8. Norplant ......................................................................... 9. Sterilizasyon.................................................................................................. 10. Kastrasyon...................................................................,................................. D - Gelecek Yıllarda Üreme Sağlığı................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XVII DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE NÜFUS SORUNLARI .. A - Giriş...................................................................................................................... B - Dünyada Nüfus Sorunları.................................................................................. C - Türkiye'de Nüfus Sorunları............................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XVIII OKUL SAĞLIĞI. A- Giriş..., B - Önemi C - Okul Çocuklarında Büyüme ve Gelişme 1. 5-9 Yaş Çocuklarında Büyüme ve Gelişme......................... 2. 10-14 Yaş Çocuklarında Büyüme ve Gelişme D - Okul Sağlığı Hizmetleri......................................................................... 1. Hastalıklarla İlgili Hizmetler....................................................................... 2. Kazalarla İlgili Hizmetler............................................................................. 3. Ruh Sağlığıyla İlgili Hizmetler..................................................................... 4. Sağlık Eğitimi Hizmetleri............................................................................ 5. Diş Sağlığı Hizmetleri................................................................................... E - Okul Sağlığı Hizmetleri İçin Gerekli İnsangücü............................................ F - Okul Binalarının Fiziksel Nitelikleri................................................... 1. Okul Binası Yapılacak Yerler..................................................................... 2. Okul Binasında Bulunması Gereken Nitelikler........................................ 3. Sınıfların Nitelikleri....................................................................................... 4. Okul Binalarının Diğer Nitelikleri ........................................................... G - Etkin Bir Okul Sağlığı Hizmeti İçin Öneriler.......................................... Dr. Nazan BiLGEL BÖLÜM XIX GENÇLERİN SAĞLIK SORUNLARI A- Giriş.............................................................................. B - Gençlerin Sağlığını Etkileyen Etmenler....................................................... 1. Fiziksel Etmenler.......................................................................................... 2. Ruhsal Etmenler............................................................................................ 3. Sosyo-Ekonomik Etmenler.......................................................................... 4. Cinsel Etmenler............................................................................................. C - Gençlerin Sağlığını Koruma............................................................................. Dr. Kemal SUNER BÖLÜM XX İŞÇİ SAĞLIĞI A - Konunun Toplumsal Özellikleri..................................... B - İşçi Sağlığı Tanımı.............................................................. C - İşçi Sağlığına İlişkin Temel Öğeler ve Etmenler........... 1. Çalışan Kişi (İşçi)....................................................... 2. Çalışma Ortamı (İşyeri)............................................. D - Çalışma Yaşamının Sağlık Risklerine Toplu Bakış ve Korunma İlkeleri............................................................... 1. İş Kazaları..................................................................... 2. Meslek Hastalıkları............. 3. İşle İlgili Hastalıklar...................................... E - İşçi Sağlığı Hizmetlerinin Yürütülmesinde Sorumluluk ve însangücü Sorunu............................................................................................... 1. İşçi Sendikaları.............................................................................................. 2. Devlet............................................................................................................. 3. İşveren............................................................................................................ F - İşyeri Sağlık Birimi ve İşyeri Hekimi İşlevleri............................................... 1. Tıbbi Muayeneler Yapmak.......................................................................... 2. Çalışma Ortamının Koşullarını Sağlık Açısından Değerlendirmek. ..... 3. İlkyardım Organizasyonu ve Aşı Uygulamaları........................................ 4. Sanitasyon Denetimi........................'............................................................. 5. Gebe ve Emzikli Kadın İşçiler ve Kreşle İlgili İşlevler.......................... 6. Sağlık Eğitimi Etkinlikleri........................................................................... 7. Rehabilitasyon Niteliğindeki Çalışmalar.................................................... 8. Başka Sağlık Kuruluşlarıyla İşbirliği.......................................................... 9. İşyeri İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kuruluna Katılma İşlevi.................... 10. Kayıt ve İstatistik Tutulması....................................................................... Dr. İsmail TOPUZOĞLU BÖLÜM XXI YAŞLILAR VE SAĞLIK SORUNLARI A - Giriş...................................................................................................................... B - Önemi................................................................................................................... C- Yaşlıların Özellikleri............................................................................. ........... D - Yaşlıların Sağlık Sorunları..... ............................................................. E - Yaşlıların Sağlığının Korunması....................................................................... F- Yaşlıların Bakımı............................................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİ! BÖLÜM XXII AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI. A - Sorunun Boyutu ve Özellikleri......................................................... B - Diş Çürükleri..................................................................................... 1. Diş Çürüklerinin Etiyolojisi........................................................ 2. Diş Çürüklerinin Değerlendirilmesinde Kullanılan Ölçütler 3. Diş Çürüklerinin Coğrafi Dağılımı............................................. 4. Diş Çürükleriyle Sosyo-Ekonomik Durum ve Irk İlişkisi...... 5. Diş Çürüklerinin Önlenmesi....................................................................... Ç - Perîodontal Hastalıklar...................................................................................... D - Ağız ve Dişlerin Diğer Hastalıkları.................................................................. 1. Ağız Kanseri ve Prekanseröz Lezyonlar..................................................... 2. Nekrotizan Ülseratif Gingivitis.................................................................... 3. Çeşitli Lezyonlar........................................................................................... 4. Diş Florozisi................................................................................................... 5. Bozulmuş Mine Yapısının Diğer Şekilleri................................................. E - Türkiye'de Ağız ve Diş Sağlığı Durumu.................................. ........................ Dr. Nazan BİLGEL BÖLÜM XXIII KAZALAR VE ÖNEMİ A- Giriş..................................................................................................................... B - Kazaların Önemini Belirtmekte Kullanılan Ölçütler..................................... C - Kazaların Oluşmasında Rol Oynayan Psikososyal Etmenler....................... D- Kazaların Gruplandırılması............................................................................... 1. Ev Kazaları..................................................................................................... 2. Trafik Kazaları............................................................................................... 3. İş Kazaları...................................................................................................... 4. Topluluk Kazaları ..................................................................................... 5. Diğer Kazalar................................................................................................ E - Türkiye'de Kazaların Durumu ......................................................................... F- Kazaların Önlenmesi......................................................................................... 1. Eğitim ve Gözetim......................................................................................... 2. Yasal Düzenlemeler...................................................................................... 3. Kazalara Neden Olmayacak Teknik Koşulların Sağlanması................... Dr. Nazan BİLGEL, Dr. Işık UĞUR BÖLÜM XXIV KİŞİSEL SAĞLIĞI KORUMA ÖNLEMLERİ A- Bakım ve Temizlik. 1. Deri.................... 2. Saçlar.................. 3. Eller.................... 4. Ayaklar............... 5. Ağız ve Dişler.. B- Bedensel Sağlık.... 1. Solunum.......................................................................................................... 2. Sindirim.......................................................................................................... 3. Beden Hareketleri......................................................................................... 4. Dinlenme, Uyku ve Eğlence ....................................................................... C- Ruhsal Sağlık..................................................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XXV SAĞLIK HİZMETLERiNDE YÖNETiM A - Planlama B - Örgütlenme 1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri ve Örgütlenmesi................ 2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri ve Örgütlenmesi............ 3. Çağdaş Sağlık Hizmetleri ve Örgütlenmesi......... 4. Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme İlkeleri...................... C - Personel Alma ve Çalıştırma................................................. D - Yönlendirme (Güdüleme)......................................,............... E - Eşgüdüm Sağlama................................................................... F - Deneüeme................................................................................ G - Bütçe Hazırlama...................................................................... H - Yöneticide Bulunması Gereken Nitelikler........................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XXVI TÜRKİYE'DE SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ A - Osmanlı İmparatorluğu Öncesi Dönem.................................................... B - Osmanlı İmparatorluğu Dönemi................................................................ C - Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Dönemi.................................................. 1.Sağlık Hizmetlerinin Temel ilkeleri ................... 2. Sosyalleştirilmiş Sosyalleştirilmiş Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenme Özellikleri........ Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XXVII DÜNYANIN GENEL SAĞLIK DURUMU........................ A - Nüfus............................................................ 1. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 2. Kaba Doğum Oranı....................................................................................... 3. Kaba Ölüm Oranı ..................................................................................... 4. Yaşam Beklentisi........................................................................................... B - Sosyo-Ekonomik Durum................................................................................... 1. Kişi Başına Yıllık Gelir....................,........................................................... 2. Okur-Yazarlık Durumu........................... ................................................... 3. Kentleşim.......................................................................................... 4. Yoksulluk........................................................................................................ 5. İşsizlik.............................................................................................................. 6. Askeri Harcamalar......................................................................................., C - Sağlık Sorunları................................................................................................ 1. Ölüm Nedenleri............................................................................................ 2. Bebek Ölüm Oranı..................................................................................... 3. Perinatal Ölüm Oranı........................... .................................................... 4. Çocuk Ölümleri............................................................................................ 5. Ana Ölümleri................................................................................................ 6. Düşük Doğum Ağırlıklı Bebekler............................................................. D - Özel Sağlık Sorunları.................................................................................... 1. Yenidoğan Tetanozu Ölümleri................................................................. 2- Kızamık Ölümleri..................................................................................... 3. Boğmaca Ölümleri. ..................................................................................... 4. İshalli Hastalıklar......................................................................................... 5. Sıtma.............................................................................................................. 6. Barsak Parazitleri......................................................................................... 7. Tüberküloz.................................................................................................... 8. Trahom.......................................................................................................... 9. Kanser............................................................................................................ İO. Anemi............................................................................................................. Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XXVIII BtRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİ. A- Giriş................................................................................................................ B - Tanım ve Amacı................................................................................... ........ C - Birinci Basamak Sağlık Hizmetinin Uygulanması.................................... 1. Bireye, Aileye ve Topluma Sorumluluk Vermek................................ 2. Ulusal Sağlık Sisteminin Diğer Düzeyde Hizmet Yapan Kuruluşlarının Desteğini Sağlamak....................................................... 3. Gereksinimlerin Sağlanmasında ve Bunların Nasıl Karşılanabileceği Hususunda Toplumun Aktif Katkısını Sağlamak 4. Toplumsal ve Ulusal Maddi Kaynakları Kullanmak............................... 5. Basit ve Ucuza Mal Olan Teknolojiden Yararlanmak........................ 6. Eğitim, Tarım, İmar ve İskan, Ulaştırma, Bayındırlık, Sanayi ve Halkla İlişkiler Gibi Diğer Kamu Sektörlerinin Katkısını Sağlamak D - Sonuç.................................................................................................................. Dr. M. Rahmi DİRİCAN BÖLÜM XXIX ULUSLARARASI SAĞLIK KURULUŞLARI A- Giriş.................................................................................................................... B - Dünya Sağlık Örgütü............................................................................. ..... C - Sağlıkla İlgili Uluslararası Diğer Kuruluşlar................................................. 1. UNICEF....................................................................................................... 2. FAO.............................................................................................................. 3. UNESCO...................................................................................................... 4. ILO................................................................................................................ 5. Kimi Gönüllü Kuruluşlar......................................................................... Dr. M. Rahmi DİRİCAN DİZİN  |
