Türkiye/de Milli İktisat (1908 - 1918)
İÇİNDEKİLERİÇiNDEKiLER I. Bölüm - Giriş: Yeni bir toplumsal düzene doğru II. Bölüm - 1908 ertesi iktisadî düşünce ve «milli iktisat» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1. 1908 Devrimi ve liberal iktisat arayışları ... ... ... ... 2. Ulusçuluk, Alman modeli ve «millî iktisad>ın doğuşu ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3. Benimsenen iktisadî gelişme aşamaları ve «Türk burjuvazisi» özlemi ... ... ... ... .... ... ... ... ... ... ... 4. Korporatist çözüm: Halkçılık ... ... ... ... ... ... ... .. III. Bölüm - İkinci Meşrutiyet'te şirketçilik, Müslü man müteşebbisler ve «millî» şirketlerin doğusu 1. 19. yüzyıl Osmanlı toplumunda şirketçilik ve ticari mevzuattaki gelişmeler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2. ittihat ve Terakki gazetesiyle Dersaadet Ticaret Oda-sı Gazetesine göre «istibdat» döneminin şirketçiliği caydırıcı yönleri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3. Dersaadet Ticaret ve Ziraat ve Sanayi Odası ve şirketçiliğin temel güvencesi: Kanun-u Esasî ... ... ... 4. ikinci Meşrutiyet'e değin mevzuat yetersizliği, şirketler üzerine yazın ve yapısal darboğazlar ... ... 5. ikinci Meşrutiyet'te şirketçilikle ilgili yazın ve Müslüman-Türk unsurunun ticarete özendirilişi ... 6. 1914-1918 döneminde «iktisadî uyanış» ve «millî» şirketlerin doğuşu ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... IV. Bölüm - Kapitülasyonların kaldırılışı, yabancı şirketlerin denetimi ve yabancı sermaye 1. Babıâli'nin kapitülasyonları kaldırışı ve yabancıların statülerinin belirlenişi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2. Kapitülasyonların kaldırılışı Öncesi Osmanlı hükümetlerinin yabancı şirketlerin faaliyetlerini denetleme girişimleri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3. Kapitülasyonların kaldırılışı ertesi Osmanlı mevzuatı ve yabancı şirketlerin hukuki statülerinde yapılar, değişiklikler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4. Yabancı şirketlerde Türkçenin zorunlu kılınışı ve Osmanlı Müslümanlarının istihdamı sorunu 5. ikinci Meşrutiyet'in ilk yıllarında yabancı sermaye sorunu ve ittihatçıların yabancı sermayeyle ilgili tutumları ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6. Birinci Dünya Savaşı yıllarında «millî iktisad»ın doğuşu ve «millî sermaye»ye yöneliş ... ... ... ... ... .. 7 .Batı'nın «millî iktisad»! yabancı düşmanlığı (xe"nophobie) olarak görmesi ve ittihatçıların yanıtları ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 8. Alman, Avusturya-Macaristan malî çevrelerinin oluşturdukları konsorsyumlar ve Osmanlı topraklarında yatırım önerileri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... V. Bölüm - «Millî» dış ticaret politikası ve «iktisadî gümrük siyaseti» ... 1. Tanzimat öncesi Osmanlı dış ticaret politikası ... ... 2. Tanzimat dönemi ticaret sözleşmeleri ve «malî» gümrük politikası ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3. Osmanlı iktisadi düşüncesinde serbest / koruyucu dış ticaret politikası tartışmaları ... ... ... ... ... ... ... ... 4. Ad valorem gümrüklerden spesifik gümrüklere geçiş ve «iktisadî» dış ticaret politikası ... ... ... ... ... ... ... 5. Yeni Gümrük Tarifesi'ne yöneltilen eleştiriler ve ittihatçıların yanıtlan ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6. Dış ticarette devlet müdahalesi:ihracat Heyeti . 7. Kambiyo işlemlerinin denetimi: Kambiyo Muamelâtı Merkez Komisyonu ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... VI. Bölüm - Devlet bankacılığı ve «millî» kredi ku-rumlarının oluşturulması 1. ittihatçıları ulusal bankacılığa sevkeden somut nedenler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2. Tanzimat ertesi kredi kurumlarının gelişimi, devlet bankacılığı ve Osmanlı Bankası . 3. îttihat ve Terakki Cemiyeti'nin «millî» bankacılığa yönelişi ve «iktisadî cıhad» ... ... ... 4. Osmanlı îtibâr-ı Millî Bankası ve basın ... ... ... ... 5. Osmanlı Itibâr-ı Millî Bankası'nın kuruluşu. ve bankaya tanınan ayrıcalıklar .. ... ... ... ... ... ... 6. ikinci Meşrutiyet yıllarında tarımsal kredi sorunu ve Ziraat Bankası Kanunu ... ... ... ... ... . 7. Taşrada «millî» banka örneği: Konya Millî iktisat Bankası ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8. ittihatçı taşra eşrafı ve savaş yıllarında Anadolu'da kurulan «millî» bankalar ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... VII. Bölüm - «Millî sanayi» sorunu, sanayileşmeye özendirici mevzuat ve girişimci dernekler ........ 1. Tanzimat ve sonrası Osmanlı iktisadi düşüncesinde sanayileşme sorunu ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2. ikinci Meşrutiyet'in ilk yıllarında sanayileşmeden . yana görüşler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3. Sanayi'i teşvik mevzuatının gelişimi ve Meşrutiyet'in ilk yıllarında tanınan ayrıcalıklar ... ... ... ... ... ... ... 4. Teşvik-i Sanayi Kanun-u Muvakkati ve önceki tasarılarla karşılaştırması ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5. Teşvik-i Sanayi Kanun-u Muvakkatına yöneltilen eleştiriler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6. 1913, 1915 yılları sanayi istatistiki ve işyerlerinde etnik-dinsel dağılım ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7. Mûslüman-Türk girişimcilerin yayın organı Sanayi dergisi ve «millî sanayi» kuruculuğunun savunusu ... 8. Birinci Dünya Savaşı yıllarında tarım-sanayi tartışması ve seçici bir sanayileşme sorunu .. 9. Almanya'ya Müslüman-Türk işçi-öğrenci gönderiliş-ve meslekî ve teknik öğrenim sorunu . 10. Anadolu'da «millî sanayi» örneği: Adapazarı Demir Ahşap Malzeme imalathanesi ... ... ... ... ... ... ... ... 11. ikinci Meşrutiyet yıllarında girişimci örgütler Cemiyet-i Müteşebbise, Ticaret ve Ziraat ve Sanayi Cemiyet-i Milliyyesi, Osmanlı Sanatkârân Cemiyeti ve Millî Fabrikacılar Cemiyeti ... ... ... ... ... ... ... ... VIII. Bölüm - İttihatçıların üretici ve tüketiciyi örgütleme girişimleri: Kooperasyon 1. İkinci Meşrutiyet yıllarında kooperatifçiliğin ilk savunucuları: Ethem Nejat, Mustafa Suphi, Muhittin. Ahmet Cevat ve Cemal Bey ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2. ittihatçıların kooperatifçiliğe eğilişi ve savaşın zorunlu kıldığı tüketim kooperatifleri ... . ... ... ... 3. ittihatçıların üreticiyi örgütleme girişimleri: Satış ve kredi kooperatifleri ... ... ... ... ... ... ... . IX. Bölüm - Babıâli'nin Birinci Dünya Savaşı'nı finansmanı ve kâğıt para sorunu 1. Babıâli'nin savaşın ilk günlerinde başvurduğu parasal önlemler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2. Almanya'dan alınan avans karşılığı kağıt para çıkarılması ve savaşın finansmanı ... ... ... ... ... ... 3. Tevhid-i Meskukât Kanunu ve bozuk para darlığına çözüm arayış ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4. Son savaş borçları ve Alman hazine bonolarının Osmanlı vatandaşlarına satılması ... ... ... ... ... ... ... 5. Babıâli'nin savaş finansmanında başvurduğu yeni bir kaynak: Dahilî istikraz ya da iç borçlanma ... .. X. Bölüm - İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin iktisadi faaliyetleri, iaşe sorunu ve savaş devletçiliği 1. Birinci Dünya Savaşı'nda seferberlik ve ekmeklik un kıtlığı ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2. ittihatçıların Heyet-i Mahsusa-i Ticariyye'yi kurmaları ve istanbul'un ekmek gereksinimine çözüm arayışlar ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3. Heyet-i Mahsusa-i Ticariyye'nin diğer iktisadî faaliyetleri: Şeker ve gaz ticareti ... ... ... ... ... ... 4. Heyet-i Mahsusa-i Ticariyye aleyhine söylentiler, 1916 ittihat ve Terakki Kongresi ve Şehremaneti'nin iaşe işlerini yeniden üstlenmesi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5. Alman iaşe örgütünün örnek alınışı: Merkez ve Taşra iaşe Heyetleri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6. Ordunun iaşe işini üstlenmesi, taşe Umum Müdürlüğü ve îaşe Meclisi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7. Men-i ihtikâr Heyeti'nin faaliyetleri ve Harp Kazançları Vergisi tasarısı ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8. îktisadiyyat Meclisi'nin kuruluşu ve Umur-ı İktisadiyye Nezareti tasarısı ... ... ... ... ... ... ... . . 9. Yeni bir bakanlık: îaşe Nezareti ... ... ... ... ... ... .. XI. Bölüm - Birinci Dünya Savaşı yıllarında fiyat hareketleri ve gelir düzeyleri 1. Birinci Dünya Savaşı yıllarında üretimde düşüş ve işgücü açığı ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2. Babıâli'nin tarımsal üretimi arttırma girişimleri ve Mükellefiyet-i Zıraiyye Kanun-u Muvakkati ... ... ... 3. Temel tüketim maddelerinde darlık, savaşın neden olduğu psikolojik ve spekülatif fiyat artışları ... ... ... 4. Savaş yıllarında tüketici geçinme endeksindeki gelişmeler ve ev kiraları ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5. Savaş yıllarında gelir düzeyleri: Memur, asker aylıkları ve işçi gündelikleri ... ... ... ... ... ... ... ... ... XII. Bölüm - Sonuç: «Kapitalizm Devresi Başlıyor» Belgeler 3S 1. 1849 - (Ağustos) 1918 yılları arasında Osmanlı ülkesinde kurulan Osmanlı, ya da esas faaliyeti Osmanlı topraklarında olan yabancı anonim şirketler (Kuruluş yılı, yeri ve Osmanlı lirası olarak sermayesi) ... ... ... 2. Dersaadet Ticaret ve Ziraat ve Sanayi Odası'nın Kanun-u Esasî'nin yürürlüğe konuşu üzerine padişaha gönderdiği «arîza-i şükrâniyye» ... ... ... ... ... ... ... 3. Celalettin Sudi'nin yerli malı kullanmaları için Osmanlı vatandaşlarına çağrısı ... ... ... ... ... ... ... ... 4. Yusuf Akçura'ya göre Osmanlı liberalizminin niteliği 5. 1908 yılında Osmanlı Devleti'nde vilayet, sancak ve kaza merkezlerindeki ticaret odaları ... ... ... ... ... ... 6. Yabancı sigorta şirketlerinin yolsuzlukları üzerine iki Osmanlı yazarının görüşleri ... ... ... ... ... ... ... ... ...7. Cavid Bey ve yabancı sermaye sorunu ... ... ... ... ... 8. Said Hikmet'in millî sermaye - yabancı sermaye sorununa yaklaşımı ... ... ... ... ... ... ... ... . 9. Şark-Avusturya Grubu'nun (Groupe Austro-Hongrois pourl'Orient) Osmanlı topraklarında girişimde bulunmak için Ticaret ve Ziraat Nezareti'ne başvurusu 10. Selanik Mebusu Mehmet Cavit Bey'in koruyucu dış ticaret politikasını eleştirisi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11. Ticaret ve Ziraat Nazırı Mustafa Şeref Bey'in ihracat Hey'eti üzerine Mebusan Meclisi'ndeki açıklaması ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12. Drama Mebusu Rıza Bey'in Osmanlı İttihat ve Terakki Bankası adında bir millî bankanın kurulması için Mebusan Meclisi'ne verdiği takrir ... ... ... ... ... ... 13. Manisa Bağcılar Bankası Muvakkat îdare Heyeti'nin bankanın kuruluş amacı ve göreceği iş konusunda yöre bağcılarına gönderdiği mektup ... ... ... ... ... 14. 1915 Sanayi Sayımı işyerleri «mutasarrıflar» ... ... ... 15. Ticaret ve Ziraat Nezareti Müşavir-i Umumîsi Albert Halle'a göre Osmanlı değirmenciliğinin çöküş nedenleri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 16. Sanayi dergisinin önerdiği sanayileşme programı ... 17. Sanayi dergisine göre «Sınaat Lisânımızı Türkçeleştirmek ve Birleştirmek Meselesi» ... ... ... ... ... ... ... ... 18. Millî Fabrikacılar Cemiyeti tarafından vilayetlere gönderilen genelge ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 19. Cemiyet-i Müteşebbise'nin kuruluş gerekçesi - Cemi-yet-i Müteşebbise'nin amacı ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20. Osmanlı Sanatkârân Cemiyeti'nin kuruluş amacı ... 21. Ankara'da kurulması düşünülen iplik fabrikası ve anonim şirketi üzerine Vilayet Genel Meclisi Nafıa Encümeni'nin mazbatası .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22. Dokuma sanayi'inin geliştirilmesi için Ankara Vilayet Genel Meclisi'ne verilen takrir ... ... ... ... ... 23. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin îzmir yöresindeki iktisadî faaliyetleri üzerine ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24. Türkiye Palamutçuları Anonim Şirketi kurucularından ittihat ve Terakki izmir Kâtib-i Mes'ulü Celal [Bayar] Bey'in palamutçuluk üzerine görüşleri ... ...25. Maliye Nazırı Cavid Bey'in Mebusan Meclisi'nde iç borçlanma üzerine söylevi ... ... ... ... . ... ... 26. Padişahın dahilî istikraz üzerine hatt-ı hümâyûnu .. 27. Ziya Gökalp'e göre «paranın millileşmesi... ... ... . . 28. Parvus'la bir söyleşi: Savaş yıllarında alınması gereken malî önlemler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29. Hey'et-i Mahsusa-i Ticariyye ve millî şirketlerin hesaplarını incelemek üzere ittihat ve Terakki Fırkası tarafından seçilen komisyonun raporu (1916 tttihat ve Terakki Kongresi'ne sunulmuştur) .. ... ... ... ... ... 30. Yusuf Akçura'nın kooperatizm üzerine görüşleri ... ... 31. Kooperatif Şirketler Kanun Layihasının «Kooperatif Merkez Sandığı> ile ilgili maddeleri ... ... ... ... ... ... 32.İttihat ve Terakki Cemiyeti İstanbul Murahhası Kemal Bey tarafından 1916 ittihat ve Terakki Umumî Kongresi'ne sunulan, Cemiyet'in istanbul Hey'et-i Mer-keziyyesi'nin üstlendiği Hey'et-i Mahsusa-i Ticariy-ye'nin faaliyetleri üzerine izahatname (Şirketler ve millî banka bölümü) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 33. Men'-i ihtikâr Komisyonu'nun beyannamesi ... ... ... 34.Tekin Alp'e göre «teşebbüs-ü şahsî» ve «hükümet müdahalesinin Osmanlı ekonomisindeki yerleri .. 35. 25 Şubat 1910 günlü Esnaf Cemiyetleri Talimatname-si'nin yürürlüğe girişinden Birinci Dünya Savaşı so-nuna değin istanbul'da kurulan esnaf cemiyetleri ... 36. Çiftçiler Derneğinin kuruluş amaçları ... ... ... ... ... 37. Iktisadiyyat Mecmuası izmir muhabirinin izmir'in iktisadî durumuyla ilgili verdiği bilgi ... ... ... ... ... ... 38. İktisadiyyat Mecmuası Adana muhabirinin Adana Vi layeti'nin iktisadî durumuyla ilgili verdiği bilgi ... ... 39. îktisadiyyat Mecmuası Bursa muhabirinin Bursa Vila-yeti'nin iktisadî durumuyla ilgili verdiği bilgi ... ... ... 40. Ahmet Emin [Yalman]'ın «sermaye devri> ya da kapitalizm üzerine yorumu ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41. Tekin Alp'in Osmanlı Devleti'nde burjuvazi-bürokrasi ilişkileri üzerine görüşleri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42. Tekin Alp'e göre, II. Meşrutiyet döneminde «halkın, avamın düşmanı olan patron ve sermayedar sınıfların lehinde kanunlar neşrolunmuştur» ... ... ... ... ... ... ...43. Muhittin [Birgen] Bey'in «orta sınıf»ın gereği özerine görüşleri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44. Yusuf Akçura'mn Türk «sermayedar burjuva sınıfı» oluşturulmasından yana görüşleri ... ... ... ... ... ... ... 45. ittihat ve Terakki Cemiyeti Merkez-i Umumî üyesi Doktor Nazım Bey'in izmir'deki servet birikimiyle ilgili demeci ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46. Kadın İşçi Taburu için Osmanlı kadınlarına çağırı .. 47. Osmanlı «Birinci Kadın işçi Taburu» ... ... ... ... ... ... 48. Kadınları Çalıştırma Cemiyet-i Islâmiyyesi'nin memur ve işçilerine evlenme zorunluluğu getiren kararnamesi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49. ibrahim Pertev'e göre, Birinci Dünya Savaşı yıllarında beylik fabrikalarda çalışan işçilerin durumu .. 50. ikdam Gazetesi'nin çağırışı: «Ey türk! Zengin ol.» ... 51. Tanin'e göre Türkiye'de «iktisadî uyanıklık» ... ... ... 52. Tanin'e göre «Bizdeki derecesinde az kuvvetle bizdeki kadar gaddarâne hareket eden sermayedarlar dünya-nın hiçbir yerinde yoktur» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53. Tanin açısından savaşın «millî ticaret» ve «millî tüccara sağladığı yararlar ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54. Tekin Alp ve Türkiye'de «kapitalizm devresi» ... ... 55. Yusuf Akçura'ya göre ittihat ve Terakki, ve Hürriyet ve itilafın sınıfsal yapılan ve Osmanlı burjuvazisi ... 56. 1924 istanbul iktisat Komisyonu raporunun ikinci Meşrutiyet'le ilgili bölümü (Komisyona Cavid Bey başkanlık etmiştir.) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye ve Avrupa ülkelerinde geçinme endeksi ... ... ... ... ... ... ... ... ... Seçilmiş Kaynakça l. Asıl kaynaklar 1. Türkçe gazeteler, süreli yayınlar ... ... ... ... ... ... 2. Yabancı dilde gazeteler, süreli yayınlar ... ... ... 3. Resmî yayınlar, raporlar, nizamnameler ... ... ... 4. Kitaplar, risaleler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5. Makaleler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... II. Yardımcı kaynaklar 1. Kitaplar ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2. Makaleler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... NOTLARTürkiye Araştırmaları Dizisi 2 |
