İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri
İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLERSUNUŞ ......................................................... KISALTMALAR .......................................... GİRİŞ............................................................. BİRİNCİ KİTAP SOSYAL, EKONOMİK VE HUKUKÎ AÇIDAN İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ ...................................... BİRİNCİ KESİM............................................................... İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİN SOSYAL VE EKONOMİK YÖNÜ....................................................... I- KONUNUN SUNULMASI........................................ 1-Genel Olarak................................................................ 2- İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kavramı ..................... II- İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİN SOSYAL CEPHESİ........................................................... 1- İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Sosyal Cephesini Etkileyen Faktörler.......................................................... A- Sanayileşme ve Sanayileşmenin Etkileri............... a-Genel Olarak................................................................ b- Sanayileşmenin Etkileri............................................ aa- Fabrika Tipi Üretimin Doğuşu............................... bb- İşçi kavramının Doğuşu ........................................ B- Şehirleşme .................................................................. 2- Sosyal Cephe ve Muhtevası ...................................... A- Sakat Nüfusun Artışı................................................ B-Yabancılaşma................................................................... C- Sosyal Güvenlik ihtiyacının Artması........................... III-ÎŞCİ SAĞLIĞI VE ÎŞ GÜVENLİĞİNİN İKTİSADİ CEPHESİ............................................................. 1- İktisadi Yön ve Muhtevası............................................. A- İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Ekonomik Maliyeti Meselesi............................................. a- İşveren Açısından .......................................................... b- İşçi Açısından................................................................. c- Devlet Açısından............................................................. B- Verimsiz Çalışma Sebebiyle Doğan Kayıplar ........... 2- İktisadi Cephenin Öteki Yüzü ...................................... 3- İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğine Bağlı Kayıpların Hesap Şekli.......................................................................... İKİNCİ KESİM..................................................................... İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİN HUKUKİ CEPHESi BİRİNCİ BÖLÜM İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ HIJKUKUNUN DOĞUŞU-MUHTEVASI VE HUKUKÎ KAYNAKLARI.. I-ÎŞCİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ HUKUKUNUN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ....................................................... 1- Genel Olarak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Hukuku Doğuşu ve Gelişimi........................................................... 2- Türk Hukukunda İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Tarihi Gelişimi..................................................................... A- Osmanlı Devleti Döneminde....................................... a- Tanzimat'ın ilanından Önceki Dönem.......................... b- Tanzimat Sonrası Dönem................................................ aa- Genel Olarak.................................................................... bb -işçi Sağlığı ve îş Güvenliğine Dair Hukuki Düzen aaa- Dilaver Paşa Nizamnamesi bbb- Maadin Nizamnamesi ......... ccc- Mecelle .................................... B- Cumhuriyeti Dönemi............... a- T.B.M.M. Hükümeti Dönemi.. aa- Ereğli Kömür Havzası Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun .................................................................. bb- Amele Birliğinin Kuruluşu........................ b- 1923'den Günümüze..................................... II-ÎŞÇÎ SAĞLIĞI VE ÎŞ GÜVENLiĞi KAVRAMI VE MUHTEVASI................................................ l- Dar Anlamda işçi Sağlığı ve iş Güvenliği Kavramı................................................................ A-Genel Olarak............................................................. B- IşSağlığı ve iş Güvenliği Kavramları.................. a- iş Sağlığı Kavramı................................................... b- iş Güvenliği Kavramı.............................................. c-ÎSlG Kavramı............................................................. 2- Geniş Anlamda ÎSlG Kavramı............................... III- iŞÇi SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLiĞi HUKUKUNUN KAYNAKLARI.............................................................. 1- Anayasal Kaynaklar ...................................................... A-Genel olarak.................................................................. B-1982 Anayasasında Durum......................................... 2- Kanuni Kaynaklar......................................................... A- îş Kanunları................................................................. B-Borçlar Kanunu............................................................. C- Belediyeler Kanunu ..................................................... D- Umumi Hıfzısıhha Kanunu....................................... E- Sosyal Sigortalar Kanunu............................................ 3- Milletlerarası Kaynaklar ............................................. A- İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğine Dair Milletlerarası Sözleşmeler........................................................................ B- Kanunla Onaylanmış Milletlerarası Sözleşmeler .. 4-Tüzükler......................................................................... 5-Yönetmelikler ................................................................ 6- Mahkeme İçtihatları..................................................... 7-Doktrin........................................................................... 8-Akdi Kaynaklar............................................................. A- Hizmet Akitleri............................................................ B- Toplu îş Sözleşmeleri.................................................. C- İşyeri Uygulamaları-îç Yönetmelikler...................... İKİNCİ BÖLÜM MEVZUATTAN DOĞAN İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNE DAİR YÜKÜMLÜLÜKLER....................................................... "İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ DÜZENİ" ............................... I- DEVLETİN İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞGÜVENLÎĞÎ ALANINDAKİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ................................................................... 1- Mevzuatın Hazırlanması Yükümlülüğü.................... A-Muhtevası ...................................................................... B-Mevzuatın Fonksiyonları............................................. a- Bilgilendirme Fonksiyonu,........................................... b-Yönlendirme Fonksiyonu............................................. c- Zorlama Fonksiyonu..................................................... 2- Organizasyon Yükümlülüğü....................................... A-Genel Olarak.................................................................. B- Devletin îşçi Sağlığı ve îş Güvenliği Alanında Teşkilatlanması.................................................................. a- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı...................... aa- îşçi Sağlığı Daire Başkanlığı.................................... bb- îş Teftiş Kurul Başkanlığı......................................... cc- işçi Sağlığı ve iş Güvenliği Merkezi (İSGÜM)....... dd- Meslek Hastalıkları Hastaneleri............................... ee- Yakın ve Ortadoğu Çalışma Eğitim Merkezi (YODÇEM).......................................................................... ff- Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürlüğü .......... b- Belediyeler ...................................................................... c- Mülki idare Amirlikleri (Valiler-Kaymakamlar)....... d- Sağlık Bakanlığı............................................................ 3- Mevzuatın Uygulanmasını Sağlama ve Denetleme Yükümlülüğü..................................................................... A- Teftişin Tarihi Gelişimi ve Fonksiyonları................ a- Tarihi Gelişimi............................................................... b- Teftişin Fonksiyonu...................................................... aa- Denetim......................................................................... bb- Mevzuatın Uygulanmasını Teşvik Etmek.............. cc- Mevzuatın Eksikliklerinin Tesbiti.................. ..................... B-Teftişin Çeşitleri..................................................................... a-Genel Denetim......................................................................... aa- îlk Denetim ............................................................................ bb- Periyodik Denetim ................................................................ b- Mehile Bağlı Denetim............................................................. c- îş Kazası ve Meslek Hastalığına Bağlı Denetim ................ d- Şikayete Bağlı Denetim.......................................................... C- Müfettişlerin Teftişte Görevleri,Yükümlülükleri ve Yetkileri.......................................................................................... a- Müfettişin Görevleri ve Yükümlülükleri............................. aa-Görevleri ................................................................................. bb-Yükümlülükleri...................................................................... b-Yetkileri...................................................................................... D- Teftişte îşçi ve işverenin Yükümlülükleri.......................... 3- Mevzuatın Geliştirilmesi Yükümlülüğü .............................. II- ÎŞVERENlN iŞÇi SAĞLIĞI VE ÎŞ GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ........................................................ 1- işverenin Özel Hukuktan Doğan Yükümlülüğü ve Müeyyideleri................................................................................... A- işverenin işçiyi Gözetme Borcu ve Muhtevası................... B-Müeyyidesi................................................................................. 2- işverenin Kamu Hukukundan Doğan Yükümlülüğü......... A- Tedbir Alma ............................................................................... B- Uyarma ve Bilgilendirme......................................................... C- Organizasyon Yükümlülüğü .................................................. a-Anlamı......................................................................................... b-Muhtevası........................................................................... D-Müeyyidesi....................................................................... a-Genel Olarak...................................................................... b- işin Durdurulması ve işyerinin Kapatılması.............. aa- Durduma ve Kapatmaya Yetkili Makam..................... bb- Durdurma ve Kapatma Sebepleri................................ cc- Durdurma ve Kapatma Usulü....................................... aaa- Normal Usul................................................................. dd- Durdurma ve Kapatma işlemlerine ilişkin Kanuni Müeyyideler........................................................................... III- iŞÇiNiN YÜKÜMLÜLÜKLERİ.................................... 1- Özel Hukuktan Doğan Yükümlülüğü ve Müeyyidesi A- Anlamı ve Muhtevası...................................................... B-Müeyyidesi........................................................................ 2- Kamu Hukukundan Doğan Yükümlülüğü ve Müeyyidesi ....................................................................... A- Anlamı ve Muhtevası...................................................... B-Müeyyidesi........................................................................ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İŞVERENİN İŞYERİNDE işi MEVZUATINDAN ORGANiZASYON YÜKÜMLÜLÜĞÜ................................ I- iŞYERi HEKiMi ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ. l- işyeri Hekimi Kavramı ve Nitelikleri.................... A- işyeri Hekimi Kavramı ............................................ B- işyeri Hekiminin Nitelikleri..................................... 2- işyeri Hekiminin İstihdamı-İstihdam Şekli ve Bu Alanda Karşılaşılan Problemler.............................................................. A- İşyeri Hekiminin İstihdam Usulü......................................... B- İşyeri Hekiminin İstihdam Şekli ve Görev Süresi.............. a- İstihdam Şekilleri...................................................................... b- İşyeri Hekiminin Çalışma Süresi.......................................... 3- İşyeri Hekiminin Görevleri ve Yetkileri................................ A- İşyeri Hekiminin Görevleri.................................................... a- İşyeri Hekiminin Tıbbi Görevleri.......................................... b- İşyeri Hekiminin Tıbbi-Teknik Görevleri............................. c- İşyeri Hijyeni ve Güvenliği Konularında İnceleme ve Araştırma....................................................................................... d- İşçi ve İşçi Uyumu .................................................................. e-Sağlık Eğitimi............................................................................ f- Kayıt ve İstatistik Görevleri ..................................................... g- İnceleme-Araştırma ve İşyeri Dışı Kuruluşlarla İlgili Görevleri................................................................................ B- İşyeri Hekiminin Yetkileri ...................................................... 4- İşyeri Hekimliği Uygulamasının Karşılaştığı Meseleler........................................................................................ A-İşyeri Hekiminin Yetiştirilmesi Meselesi............................. B- İşyeri Hekimi İstihdamı Sırasında Karşılaşılan Meseleler........................................................................................ C -Görev Sırasında Karşılaşılan Meseleler.............................. D -Hekimin İstihdam Teminatının Yetersizliği........................ II- İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ KURULU KURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ. 1- işçi Sağlığı ve iş Güvenliği Kurulları Kurma Yükümlülüğü............................................................... 2- îşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurullarının Kuruluşu...... 3- işçi Sağlığı ve iş Güvenliği Kurullarının Görev ve Yetkileri..................................................................... 4- işçi Sağlığı ve iş Güvenliği Kurullarının Çalışma Şekli........................................................................... A- Kurulların Çalışma Şekli.................................................. a-Genel ilkeler.......................................................................... b- Kurulların Yükümlülükleri................................................ B- Kurulların Çalıştınlmamasının Sonuçları...................... III- İŞVERENİN "İŞYERİ SAĞLIK BÎRİMİ" KURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ...................................................................... 1- işyeri Sağlık Organizasyonu Kurma Yükümlülüğü...... A- işyeri Sağlık Organizasyonu Kavramı.......................... B- işyeri Sağlık Organizasyonu Kurma Yükümlülüğü..... 2- işyeri Sağlık Biriminin Kuruluşu..................................... A- işyeri Sağlık Organizasyonunun Muhtevası................. a-Genel Olarak......................................................................... B- Organizasyonun Alt Yapısı ve Özellikleri....................... a- Yer ve Özellikleri.................................................................. aa- Genel Özellikler................................................................. bb- Özel Şartlar........................................................................ b- Personel ve Özellikleri........................................................ aa- Hemşire ve Yardımcı Sağlık Personeli.......................... bb- Sekretarya ve Diğer Hizmetliler..................................... c- Araç ve Gereçler................................................................... aa- Genel Olarak............................................................................. bb- Araç ve Gereçler .................................................................... aaa- Araçlar ..................................................................................... C- işyeri Sağlık Organizasyonu Hakkındaki Görüşlerimiz ............................................................................. ..... DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÎŞYERlNÎN KURULMASI VElŞLETMEYE AÇILMASI: ÎSÎG AÇISINDAN BÎR YAKLAŞIM ............................................ I- iŞYERLERiNiN KURULMASI VE AÇILMASININ KO-NUMUZ AÇISINDAN ÖNEMi ................................................... II- İŞYERİNİN KURULMASI VE İŞLETMEYE AÇILMASI USULÜ........................................................................ 1- işyerini Açma ve Çalışma Ruhsatı Vermeye Yetkili Makamlar .......................................................................... .. 2- Yetkili Makamın Görevleri ve Usul......................................... BEŞİNCİ BÖLÜM iŞÇi SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLiĞi HUKUKUNUN AKTÜEL PROB-LEMLERİ......................................................................................... I- MEVZUATIN YETERLiLiĞi MESELESi................................... II-MEVZUATIN UYGULANMASINDA KARŞILAŞILAN HUKUKi MESELELER.................................................................. l III- MEVZUATI ETKİLEYEN DIŞ NEDENLER ...................... 1- istihdam Teminatının Bulunmayışı....................................... 2- Sosyal Sigorta Hukuku Bakımından...................................... 3- Örgütsüzlük................................................................................ 4- Üçlü İşbirliği (Tripartizm) Eksikliği....................................... İKİNCİ KİTAP İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİN TEKNiK ÇERÇEVESİ..................................................................................... BİRİNCİ BÖLÜM İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİN TEKNİK YÖNÜ VE İŞÇİ SAĞLIĞINI DOĞRUDAN ETKİLEYEN FAKTÖRLER:.................. İŞYERi İÇİ FAKTÖRLER .............................................................. I- İŞÇi SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ VE ÇALIŞMA ORTAMI....................................................................... 1-Çalışma Çevresi......................................................................... 2- Dış Çevre.................................................................................... A- Sosyal Çevre.............................................................................. B-Yaşama Çevresi......................................................................... II- İŞÇi SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ......................................................... l- Fiziki Faktörler.......................................................................... A-Gürültü.................................................................................... a-Gürültü Kavramı...................................................................... b- Gürültünün Kaynakları ve Tipleri.......................................... c-Gürültünün Etkileri........................... d- Gürültüye Karşı Korunma............... B- Titreşim (Vibration)........................... a- Kavram................................................. b-Titreşimin Etkileri ............................... c-Titreşimden Korunma......................... C-Isı.......................................................... a- Isı ve İşçi Sağlığı Üzerinde Etkileri, b- Korunma Tedbirleri............................ D- Nem..................................................... a-Nem ve îşçi Sağlığına Etkileri......... b- Korunma Tedbirleri............................ E- Radyasyon (Işınım)........................... a- Radyasyon Kavram ve Kaynaklan.. b-Etkileri .................................................. c- Korunma Tedbirleri............................ F-Aydınlatma ve Renk........................... a- Genel Olarak Aydınlatma.................. b- Aydınlatmanın Etkileri ...................... c- Renklendirme...................................... 2- Kimyasal Faktörler ............................. A- Madenler............................................. a-Civa....................................................... b-Kurşun.................................................. B-Çözücüler (Solventler)........................ C-Gazlar............................................................................... D-Asitler.............................................................................. E- Boyalar............................................................................. F- Haşere Öldürücüler (Pestisitler).................................. G-Plastik Maddeler ............................................................ 3- Biyolojik Faktörler.......................................................... A-Genel Olarak................................................................... B- Mesleki Bulaşıcı (enfeksiyon) Hastalıkları................ a- Hayvanlardan insanlara Geçen Meslek Hastalıkları aa-Şarbon ............................................................................. bb-Brusella.......................................................................... cc- Domuz Yılancığı........................................................... dd-Kuduz............................................................................ ee-Verem .............................................................................. b-Çalışma Çevresinden (Toprak-Hava-su)Bulaşan Hastalıklar............................................................................ aa-Tetanoz........................................................................... bb-Parazitler........................................................................ cc- Mantar Hastalıkları(Fungısıtler) ................................ c- Virütik Mesleki Enfeksiyon Hastalıkları..................... aa- Viral Hepatitistler......................................................... bb- Aids Sendromu ............................................................. 3-Psikolojik Faktörler......................................................... A-Nitelikleri........................................................................ B- En Sık Görülen Psikolojik Rahatsızlık........................ a- Psikolojik Faktörler ve Ruh Sağlığı............................. II-ÎŞKAZALARININ ÖNLENMESi: TEKNiK AÇIDAN BİR YAKLAŞIM..................................................................................... l- Kaynakta Önlenmesi................................................................. A- işyeri Konfor Şartlarının Sağlaması ..................................... B- Makinalar Bakımından Alınabilecek Tedbirler .................... C- işyerinin Planlanması............................................................. D- Kişisel Koruyucuların Sağlanması........................................ 2-Ortamda Önlenmesi.................................................................. 3-Hedefte Önlenmesi.................................................................... A- Kazaların Önlenmesi ve Eğitim ............................................. B- Kazaların Önlenmesi ve Kişisel Koruyucular...................... IV- MESLEK HASTALIKLARININ ÖNLENMESİ.................... l- Kaynakta Alınabilecek Tedbirler............................................. 2- Ortamda Alınabilecek Tedbirler.............................................. 3-Hedefte Alınabilecek Tedbirler................................................ V- KİŞİSEL KORUYUCULAR...................................................... 1- Kişisel Koruyucu Kavramı....................................................... 2- Kişisel Koruyucuların Önemi ................................................. 3- Kişisel Koruyucuların Çeşitleri.............................................. A-Genel Olarak.............................................................................. B-Kafa Koruyucuları.................................................................... a-Baş Koruyucuları: Baretler........................................................ b- Kulak Koruyucuları .................................................................. aa- Kulak Tıkaçları: Tamponlar ................................................... bb-Kulaklıklar................................................................................ c- Göz ve Yüz Koruyucuları........................................................ aa-Gözlükler........................................................................ bb-Yüz Koruyucuları.......................................................... C-Gövde Koruyucuları....................................................... a- El ve Kolların Korunması: El ve Kol Koruyucuları... aa-Eldivenler:(Ellikler)....................................................... bb-Kolluklar......................................................................... b- Bedeni Koruyan Araç ve Gereçler................................. c- Bacak ve Ayak Koruyucuları.......................................... aa- Ayak Koruyucuları: Ayakkabılar. ............................... bb- Bacak Koruyucuları...................................................... d- iç Organ Koruyucuları: Maskeler................................ e-Emniyet Kemerleri........................................................... 4- Kişisel Koruyucuların Kullanımı................................. A-Genel Olarak.................................................................... B- Koruyucu Seçiminde Uyulacak Metod........................ İKİNCİ BÖLÜM iŞÇi SAĞLIĞINI DOLAYLI OLARAK ETKİLEYEN FAKTÖRLER:lŞYERl DIŞI FAKTÖRLER.......................... I-KONUNUN SUNULUŞU................................................ II- iŞYERi DIŞI FAKTÖRLER.............................................. 1- Beslenme Faktörü ............................................................ A- Genel Olarak Beslenme ve Beslenme Kavramı........... a- Genel Olarak Beslenme.................................................... b- Beslenme Kavramı ve Tanımı......................................... 2- işçi Sağlığı ve iş Güvenliğinde Beslenmenin Yeri...... A- Genel Olarak Beslenmenin Önemi................................ B- işçi Sağlığını Etkileyen Bir Faktör Olarak Beslenme. 3- iş Hijyeni Faktörü .................................. 4- Çevrenin Korunması Faktörü................. 5- Genel Sağlığın Korunması Faktörü....... 6- ilk Yardım ve Acil Yardım Faktörü........ A- ilk Yardım ve Acil Yardım Kavramları. a- ilk Yardım Kavramı.................................. b- Acil yardım................................................ B- ilk Yardım ve Acil Yardımın Önemi...... C- ilk Yardımın Temel Kural ve ilkeleri..... a- ilk Yardım Kuralları................................. b- ilk Yardımın ilkeleri................................. D- ilk Yardımın işçi Sağlığı ve iş Güvenliği Bakımından Önemi ........................................... 7- Mesleki Rehabilitasyon Faktörü ......................... A- Rehabilitasyon Kavramı ve Çeşitleri................ a-Kavram.................................................................... b- Çeşitleri .................................................................. aa- Tıbbi Rehabilitasyon........................................... bb-Mesleki Rehabilitasyon....................................... B- Rehabilitasyonun işçi Sağlığı ve iş Güvenliği Bakımından Önemi ................................................... ÜÇÜNCÜ BÖLÜM iŞYERi iŞÇi SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLiĞi PERSONELi iHTiYACI VE GiDERiLMESi....................................... I- iŞÇi SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLiĞi PERSONELi.......... 1- iş Güvenliği Mühendisliği....................................... 2- iş Hijyenisti................................................................ 3- iş Hemşireliği........................................................... 4-Gürültü Uzmanlığı.................................................... 5-Toksikolojist.................................................................. 6- Yangın Önleme Mühendisliği.................................... 7- Sağlık ve Emniyet Teknisyenliği............................... 8- işyeri Hekimi ............................................................... 9- Emniyet Kontrol Uzmanı .......................................... SONUÇ.............................................................................. ÎŞÇÎ SAĞILIĞI VE ÎŞ GÜVENLiĞi İLE iLGiLi MEVZUAT ANAYASA ÎLE iLGiLi HÜKÜMLER SOSYAL VE EKONOMiK HAKLAR VE ÖDEVLER ........................ 1475 SAYILI İŞ KANUNUNUN iŞÇi SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLiĞi ÎLE iLGiLi BÖLÜMÜ...................... UMUMÎ HIFZISSIHA KANUNUNUN ISlG ÎLE iLGiLi MADDELERi....................................................... iŞÇi SAĞLIĞI VE tŞ GÜVENLiĞi KURULLARI HAKKINDA TÜZÜK.............................. İŞYERİNDE IŞIN DURDURULMASI VE iŞYERLERiNiN KAPATILMASINA DAiR TÜZÜK... iŞYERi HEKİMLERİNİN ÇALIŞMA ŞARTLARI ÎLE GÖREV VE YETKİLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK MESLEK HASTALIKLARI LiSTESi.............................. KAYNAKÇA.....................................................................  |
