Türkiye Üniversite Tarihi-1 Osmanlı Döneminde Darülfünun 1863-1922
İÇİNDEKİLERxix Önsöz xxv Teşekkürlerı BİRİNCİ KISIM Darülfünun'a Giden Yol 19. Yüzyılda Dariilfunun Kurma Girişimleri 3 BÖLÜM 1.1 Giriş 3 Bir Kurum Olarak Üniversitenin Doğuşu 3 Ortaçağ'da Üniversitelerin Kuruluşu 5 Üniversiteler ve Bilimsel Devrim 6 Üniversiteler ve Sanayi Devrimi 7 Avrupa Bilim ve Teknolojisi Karşısında Osmanlılar 7 Yüksek Meslek Okullarının Açılması 9 Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye 11 Mekteb-i Mülkiye 13 Bilimin Aktarılması 16 Bilime İlgi ve Bilimsel Topluluklar 18 19. Yüzyılda Darülfünun Kurma Girişimleri 18 Darülfünun Kurma Girişimleri 20 Başarısızlık Nedenleri 22 Portekiz ile Osmanlı Devleti'nin Karşılaştırılması 27 Cumhuriyet Döneminde Darülfünun 27 Cumhuriyet Döneminde İstanbul Darülfünunu 29 1933 Reform mu Yoksa Devrim mi? 32 Türkiye'de Üniversite Tarihi Konusunda Yazılanlar 32 Gazete Yazıları ve Makaleler 36 Anılar 37 Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri 43 BÖLÜM 1.2 İlk Darülfünun Girişimi 43 Darülfünun Kurma Düşüncesinin Doğuşu 43 Tanzimat Döneminde Eğitimin Örgütlenmesi 47 Darülfünun Düşüncesinin Doğuşu 48 Darülfünun Binasının Yapılması 49 Encümen-i Dâniş 54 Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye 54 Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye'nin Kuruluşu 57 Mehmed Tahir Münif Paşa (1828-1910) 58 Cemiyetin Faaliyetleri 59 Mecmua-yı Fünun 62 Cemiyet'in Faaliyetinin Değerlendirilmesi 64 Tercüme Cemiyeti 64 Birinci Darülfünun Girişimi 64 Darülfünun'da Derslere Başlanması 70 Derslerin ve Kitaplarının Yayınlanması 72 Darülfünun'a Yöneltilen Eleştiriler 73 Darülfünun'un Kapanması 77 BÖLÜM 1.3 İkinci Darülfünun Girişimi: Darülfünun-ı Osmanî 77 Maarif-i Umûmiye Nizâmnâmesi 80 Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi'ne Göre Darülfünun 87 İkinci Girişim: Darülfünun-ı Osmanî 87 Darülfünun-ı Osmanî'nin Açılış Hazırlıkları 91 Hoca Hasan Tahsin Efendi (1811-1881) 95 Ramazan'da Halka Açık Dersler 97 Darülfünun'un Ders ve Hocalarının Belirlenmesi 103 Darülfünun'un Önde Gelen Bazı Hocaları 107 Darülfünun'un Açılış Töreni 110 Cemaleddin Afganî (1838-1897) 113 Fizik Laboratuvarının Kurulması 115 Ramazan Dersleri ve Cemaleddin Afganî Olayı 119 Darülfünun-ı Osmanî'nin İkinci Yılı 120 Darülfünun-ı Osmanî'nin Kapanış Nedenleri 127 BÖLÜM 1.4 Üçüncü Darülfünun Girişimi: Darülfünun-ı Sultanî 127 Hukuk Öğretimi Konusundaki Girişimler 127 Darülfünun-ı Osmanî'de Hukuk Dersleri 128 Kavânîn ve Nizâmât Dershanesi 129 Mekteb-i Sultanî 129 Mekteb-i Sultanî'nin Açılışı 134 Sultanî Mektepleri 135 Hukuk Mektebi 135 Hukuk Mektebi'nin Kurulması 138 Darülfünun-ı Sultanî Nizâmnâmesi 140 Hukuk Mektebi'nin Taşınması Sorunu 141 Hukuk Mektebi'nin Tatil Olması 142 Hukuk Mektebi'ndeki Dersler ve Hocalar 143 Turuk ve Maâbir Mektebi 143 Turuk ve Maâbir Mektebi'nin Açılışı 146 Turuk ve Maâbir Mektebi'nde Okutulan Dersler ve Hocalar 149 Edebiyat Mektebi 150 Darülfünun-ı Sultanî'nin Yapısı ve Yönetimi 150 Darülfünun-ı Sultanî'nin Yapısı 152 Darülfünun-ı Sultanî'nin Yönetimi 153 Darülfünun-ı Sultanî'nin Malî Yapısı 153 Öğretim Dili 156 Darülfünun-ı Sultanî'nin Kapanması 156 Darülfünun-ı Sultanî'nin Kapanması 160 Darülfünun-ı Sultanî'nin Özellikleri 161 Darülfünun-ı Sultanî Yerine Kurulan Okullar 161 Mekteb-i Hukuk-ı Şâhâne 166 Hendese-i Mülkiye Mektebi 173 BÖLÜM 1.5 Tıp Öğretiminin Başlaması 173 Modern Tıbbın Türkiye'ye Girişi 173 Modern Tıp ile İlk Temaslar 174 Şânizâde Ataullah Efendi (1771-1826) 176 Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi (1774-1834) 178 Kuruçeşme Rum Darülfünunu 179 Mısır Tıp Mektebi 180 Tıphâne-i Amire 180 Tıphâne-i Âmire'nin Kuruluşu 186 Sınıf-ı Evvel'in Açılışı 188 Cerrahhâne'nin Açılması 190 Öğretimin Yeniden Düzenlenmesi 191 Yeni Bina Aranması ve Galatasaray'a Taşınma 191 Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne 191 Avusturyalı Hekimlerin Gelmesi 194 Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne 197 Charles Ambroise Bernard 200 Yeni Düzenlemeler 202 Anatomi Öğretinli 205 Öğretim Kadrosu 207 Tıp Öğretiminin Türkçeye Dönmesi 207 Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne'nin Verimi 210 Cemiyet-i Tıbbiye-i Osmaniye'nin Kurulması 212 Tıp Öğretiminin Türkçeye Dönmesi 219 Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne'nin Etkisi 219 Gülhane Serîriyât Hastahanesi 221 Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne Binası 231 Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye 236 Umûr-ı Tıbbiye-i Mülkiye Nezâreti (1906) 239 KISIM 1 Ekler 241 EK 1.1 Türkiye'de Yüksek Öğretimin Kronolojisi 246 EK 1.2 Darülfünun'da Halka Açık Derslerin Açılacağına İlişkin Gazete İlânı 247 EK 1.3 Darülfünun'da Ders-i Âmm Vuku-ı Küşadı 249 EK 1.4 Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi'nin Darülfünun ile İlgili Bölümü 253 EK 1.5 Darülfünun'un Açılacağı ve Öğrenci Olmak İsteyenlerin Başvurması Konusunda Maarif Nezâreti Tarafından Verilen İlân 255 EK 1.6 Paris'e Gönderilen Hoca Tahsin Efendi ile Selim Sabit Efendi'ye Meclis-i Maarif-i Umûmiye Tarafından Verilen Talimat 256 EK 1.7 Hukuk Mektebi'nin Nizâmnâmesi 259 EK 1.8 19. Yüzyıldaki Darülfünun Girişimlerinin Kronolojisi 263 İKİNCİ KISIM Osmanlı Döneminde Darülfünun (1900-1922) 265 BÖLÜM 2.1 Darülfünun-ı Şâhâne (1900-1908) 265 Darülfünun'un Yeniden Gündeme Gelmesi 270 Darülfünun-ı Şâhâne (1900-1908) 270 Darülfünun-ı Şâhâne'nin Açılışı 273 Darülfünun-ı Şâhâne'nin Teşkilâtı ve Yapısı 280 Ders Programlarında Yapılan Düzenlemeler 280 Edebiyat Şıtbest'nin Yeniden Düzenlenmesi 283 Ders Programlarının Yeniden Düzenlenmesi 285 Diploma Törenleri 286 Darülfünun-ı Şâhâne'de Eğitim ve Öğretim 295 BÖLÜM 2.2 II. Meşrutiyet Sonrasındaki Gelişmeler (1908-1914) 295 İlk Gelişmeler ve Olaylar 295 İlk Değişiklikler 296 İttihat ve Terakki'nin Darülfünun'a Bakışı 296 Maarif Nâzırları 298 Zeynep Hanım Konağı'mn Darülfünun'a Tahsisi 301 "Tahlif Senedâtı" Olayı 305 Hukuk Fakültesi ve Vilâyet Hukuk Mektepleri 307 Mekteb-i Hukuk Mezunları Cemiyeti 3,09 Şam Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiyesi 312 Memurların Öğrenciliği 313 Maarif Nâzırı Emrullah Efendi ve Dönemi 3*3 Emrullah Efendi (1858-1914) 321 İhtiyat Sınıfı 322 Yabancı Dil Öğretimi 322 Mekteb-i Hukuk'daki Düzenlemeler 324 Mekteb-i Mülkiye'deki Düzenlemeler 324 Öğrencilerin Askerliklerinin Ertelenmesi 324 Darülfünun Marşı 326 Yapısal Düzenleme Girişimleri 326 Meclis-i Muallimîn'lerin Oluşturulması 329 Teşkilât-ı Esasiye ve İdariye Nizâmnâmesi 337 Edebiyat Şubesi'nde Başarısız Reform Girişimi 340 Yeni Bir Kanun Tasarısı (Haziran 1912) 343 Tedrisat-ı Âliye Kanun Tasarısı 346 I. Dünya Savaşı Öncesindeki Düzenlemeler 346 Darülfünun'un Teşkilât-ı İlmiyesi 353 Bakalorya Sınavı 355 Müderris Muavinleri Talimatnamesi 356 Darülfünun Fahrî Muallimliği 357 Ulûm-ı Şer'iye Şubesi'nin Kapatılması 360 Avrupa'ya Öğrenci Gönderilmesi 360 Darülfünun'un Durumu 363 Ziya Gökalp ve Darülfünun 366 Öğrenci Eylemleri ve Örgütleri 366 İlk Öğrenci Gösterileri 369 31 Mart Olayı Öncesindeki Gösteriler 372 Darülfünun Talebe Cemiyeti 373 Türk Ocağı 374 Öğrenci Cemiyetleri Nasıl Olmalı? 375 Balkan Savaşı Öncesindeki Öğrenci Eylemleri 378 Hukuk ve Mülkiye Öğrencilerinin Edirne Seyahati 380 İnzibat Nizâmnâmesi 385 BÖLÜM 2.3 Tıp Fakültesi 385 Tıp Fakültesi'nin Kurulması 385 II. Meşrutiyet'in Başında Tıp Öğretimindeki Durum 387 Tıp Fakültesi'nin Kurulması 392 Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne'nin Tıp Fakültesi'ne Katılması 397 Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye 397 Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye'nin Kurulması 399 Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye'nin Yapısı 404 Eczacı Mektebi'nin Kurulması 411 Dişçi Mektebi'nin Kurulması 411 Dişçiler Mektebi Kurma Girişimi 415 Dişçi Mektebi'nin Kurulması 420 Halid Şazi Bey (1869-1921) 423 Şefler Hadisesi 432 Tıp Fakültesi Nizâmnâmesi 446 Çeşitli Olaylar 447 I. Dünya Savaşı ve Tıp Fakültesi 447 I. Dünya Savaşı Sırasında Öğretim 448 Bir "Şehir Efsanesi"nin Doğuşu ve Batışı 453 BÖLÜM 2.4 I. Dünya Savaşı Sırasında Darülfünun (1914-1918) 453 İnâs Darülfünunu 453 Hanımlara Mahsus Serbest Dersler 454 İnâs Darülfünunu'nun Açılması 464 İnâs Darülfünunu'nun Sonu 467 Darülfünun'da Alman Hocalar (1915-1918) 467 Türk Eğitim Sistemini Almanlaştırma Çabaları 469 Almanya'dan Öğretim Elemanı Getirme Girişimi 472 Alman Öğretim Elemanlarının Gelişi 475 Alman Öğretim Elemanlarının Türkiye'deki Faaliyetleri 484 Avusturya'nın Alman Öğretim Üyeleri Konusundaki Görüşü 485 Osmanlı İmparatorluk Üniversitesi 485 Alman Üniversitesi Kurma Girişimi 486 Osmanlı İmparatorluk Üniversitesi'nin Yapısı 496 Almanların Kimya Öğretimindeki Etkisi 496 Kimya Darülmesaisi'nin Kurulması 503 Kimyagerlik Öğretiminin Başlaması 509 Fakülte Dergilerinin Yayınlanması 512 Yeni Nizâmnâme 515 BÖLÜM 2.5 Mütareke Döneminde Darülfünun (1918-1922) 515 Mütareke Dönemindeki Olaylar 515 Mütareke Döneminde Genel Durum 516 İlk Öğrenci Affı 517 Hukuk Fakültesi Mezuniyet Çayı 518 Umûma Açık Dersler (Serbest Dersler) ve Konferanslar 519 Edebiyat Fakültesi Mezunları Cemiyeti 520 Necip Asım Bey'e Maarif Nişanı 520 Muallim Osman Suzî [Bleda] Bey'in Yargılanması 521 Fransa ile Yakınlaşma Çabaları 522 Hukuk Fakültesi'nde Yapılan Doktora 523 Bir Matematik Tezi 526 İnâs Darülfünunu'nun Sonu 526 Sadrazam Damat Ferit Paşa'nm Ziyareti 529 Darülfünun'un İngilizler Tarafından İşgali 529 Askerî Tıbbiye'nin İşgali 532 Zeynep Hanım Konağı'nm İşgali 534 Darülfünun-ı Osmanî Nizâmnâmesi 534 Darülfünun İçin Yeni Nizâmnâme 534 1919 Tasfiyesi 538 İsmail Hakkı [Baltacıoğlu] Bey'in Darülfünun Hakkındaki Görüşleri 545 Darülfünun-ı Osmanî (1919-1924) 556 İlk Emin Seçimi 559 Darülfünun'a Tüzel Kişilik Verilmesi 560 Mütareke Döneminde Darülfünun'a Genel Bakış 568 Mütareke Döneminde Öğrenci Eylemleri 568 İzmir'in İşgalini Protesto Mitingleri 569 Fatih Mitingi 570 Sultanahmed Mitingleri 570 Ahmet Selâhattin Bey 573 Boğazlıyan Kaymakamı Kemâl Bey'in Cenazesi 573 Tıp Fakültesi'nde Dershane Kavgası 575 Darülfünun Grevi 576 Grevin Başlaması 583 Grevin Yayılması ve Öğrencilerin Örgütlenmesi 592 Olayın Değerlendirilmesi ve Sonuç 595 BÖLÜM 2.6 II. Meşrutiyet Döneminde Darülfünun Bütçeleri 595 Darülfünun Bütçeleri 595 II. Meşrutiyet Dönemi Bütçeleri (1909-1918) 603 Mütareke Dönemi Bütçeleri (1919-1922) 609 Darülfünun Bütçeleri KISIM 2 Ekler 619 EK 2.1 Darülfünun ile İlgili Kanun ve Nizâmnâmeler 621 EK 2.2 Darülfünun-ı Şâhâne Nizâmnâmesi 627 EK 2.3 Maarif Nâzın Mehmed Celâleddin Bey'in Darülfünun-ı Şâhâne Edebiyat Şubesi'nin Öğretim Süresinin İki Yıla İndirilmesi İçin Mabeyn-i Hümâyûn'a Yazdığı 31 Temmuz 1902 Tarihli Yazı 628 EK 2.4A Darülfünun-ı Şâhâne'de Okutulan İlm-i Maadin ve Tabakatü'l-arz Dersi İçin Mineral Örneklerinin Satın Alınması Hakkında Şûrâ-yı Devlet Maliye Dairesi'nin 23 Kasım 1902 Tarihli Kararı 630 EK 2.4B Darülfünun-ı Şâhâne'de Okutulan İlm-i Maadin ve Tabakatü'l-arz Dersi İçin Mineral Örneklerinin Satın Alınması Hakkında 24 Aralık 1902 Tarihli İrade 632 EK 2.5 Darü'l-hayr'ın İlgası ve Teferruatı Hakkında Kanun 633 EK 2.6 Darülfünun Konferans Salonu'nun Tarihçesi 617 636 EK 2.7 Bilumum Memurin ve Müstahdemin ile Mualliminin Fırka ve Cemiyet-i Siyasiyeye Memnuiyet-i İntisabı Hakkında İrade-i Serıiye 637 EK 2.8 Maarif Nezâreti'nin Darülfünun ve Diğer Yüksek Okul Muallimlerinden Yalnız Okul İçinde ve Derslerde Parti Propagandası Yapmayacaklarına Dair Senet Alınmasına İlişkin 6 Ekim 1912 Tarihli Yazısı 639 EK 2.9 Meclis-i Vükelâ'mn Darülfünun ve Diğer Yüksek Okul Muallimlerinden Yalnız Okul İçinde ve Derslerde Parti Propagandası Yapmayacaklarına Dair Senet Alınmasına İlişkin 6 Ekim 1912 Tarihli Kararı 641 EK 2.10 Darülfünun Marşı 645 EK 2.11 Meclis-i Muallimînlerin Kurulması ve Görevlerine İlişkin 8 Kânun-ı Evvel 1327 [21 Aralık 1911] Tarihli Talimat 647 EK 2.12 Darülfünun'un Suret-i Teşkili ve İdaresine Dair Kaleme Alınan Nizâmnâmenin Esbab-ı Mucibesi 653 EK 2.13 Yüksek Öğretim Kanun Tasarısı (1912) 655 EK 2.14 İstanbul Darülfünunu'nun Teşkilât-ı İlmiyesi 677 EK 2.15 Mekteb-i İdâdîye Nehârî Talebesile Mekteb-i Âliye Talebesinden Fakr-ü-zarûretleri Mütehakkık Olanların Ucûrâtdan İstisnasına Dair Kanun 678 EK 2.16 Miilâzemet Rüûsu [Bakalorya] İmtihanları Hakkında Nizâmnâme 681 EK 2.17 Darülfünun Kürsü Müderrisleri Muavinlerinin Vezâifine Dair Talimatnâme Sûretidir 683 EK 2.18 Darülfünun Fahrî Muallimliği Unvanının İhdasına Dair Nizâmnâme 684 EK 2.19 Medreselerin Düzenlenmesi ile İlgili Mevzuat 685 EK 2.20 Darülfünun Talebe Cemiyeti Nizamnâme-i Esasîsi 689 EK 2.21 Darülfünun Hukuk Şubesi ve Mekteb-i Mülkiye Öğrencilerinin Edirne Seyahati Programı 691 EK 2.22 Darülfünun ye Şuabâtının İnzibatına Dair Nizâmnâme 694 EK 2.23A Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne'nin Maarif Nezâreti'ne Bağlı Tıp Fakültesi'ne Katılması Hakkında Sadaret Yazısı 696 EK 2.23B Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne'nin Maarif Nezâreti'ne Bağlı Tıp Fakültesi'ne Katılması Hakkında Dahiliye Nezâreti'nin Yazısı 698 EK 2.24 Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne'nin Tıp Fakültesi'ne Katılmasının Ardından Bütçe Aktarmasının Yapılması 701 EK 2.25 Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye ile İlgili Mevzuat 702 EK 2.26 Dişçi Mektebi Protez Muallimi Yuvanidis Efendi'nin Göreve İadesi 704 EK 2.27 Dişçi Mektebi Mezunlarına "Diş Tabibi" Unvanının Verilemeyeceği Hakkında Yazışmalar 709 EK 2.28 Darülfünun Tıp Fakültesi ve Şuabâtı Nizâmnâmesi 722 EK 2.29 İnâs Darülfünunu'na Girişi Düzenleyen Talimatnâme 723 EK 2.30 İnas Darülfünunu'nun Kız Öğrencileri ile Darülfünun'un Erkek Öğrencilerinin Birbirleri ile Temas Etmediğine İlişkin Maarif Nâzırı'nın 30 Ağustos 1919 Tarihli Yazısı 725 EK 2.31 Darülfünun ve Alman Müderrisler Konusunda Hilâl Gazetesinde Çıkan Yazılar 729 EK 2.32A Alman Müderrisler ile Yapılan Türkçe Sözleşme Örneği 731 EK 2.32B Alman Müderrisler ile Yapılan Almanca Sözleşme Örneği 732 EK 2.33 1916'da Almanların Hazırladıkları İstanbul Üniversitesi Nizâmnâmesi 744 EK 2.34 Müderris İsmail Hakkı [Baltacıoğlu] Bey'in Darülfünun'un Islâhı Konusunda 23 Kânun-ı Evvel [Aralık] 1334 [1918] Tarihinde Edebiyat Fakültesi Meclis-i Müderrisîni'ne Sunduğu Rapor 747 EK 2.35 Necib Asım [Yazıksız] Bey'e Maarif Nişanı Verilmesine İlişkin 21 Haziran 1921 Tarihli İrade 749 EK 2.36 Kızların Tıp Fakültesi'ne Öğrenci Olarak Alınması Kararını Erteleyen 5 Ekim 1921 Tarihli Meclis-i Vükelâ Kararı 751 EK 2.37 Müderris İsmail Hakkı [Baltacıoğlu] Bey'in Hazırlanmakta Olan Darülfünun Nizâmnâmesi Hakkındaki Raporu 758 EK 2.38 Darülfünun-ı Osmanî Nizâmnâmesi 764 EK 2.39 15 Muharrem 1337 Tarihli Darülfünun Nizamnâmesi'nin 15'inci Maddesini Muaddel Nizâmnâme 765 EK 2.40 Darülfünun-ı Osmanî Nizamnâmesi'nin 12'nci Maddesine Kaim Madde Hakkında Nizâmnâme 766 EK 2.41 Darülfünun'un Şahsiyet-i Hükmiyesi Hakkında Kararnâme •• 767 EK 2.42 Hukuk Fakültesi Reisi Ahmet Salâhattin Bey'in İzmir'in İşgali Üzerine 19 Mayıs 1919'da Yapılan Fatih Mitingi'nde Söylediği Nutuk 770 EK 2.43 Darülfünun Grevi Sırasında Mayıs 1922 Sonlarında Öğrencilerin Yayınladıkları Bildiri 774 EK 2.44 Müderris Ali Kemâl ve Cenab Şahabeddin Beylerin Azli ve İstifa Etmiş Bulunan Müderris Rıza Tevfik ve Hüseyin Dâniş Beylerden Boşalan Müderrisliklere Atama Yapılmasına İlişkin 3 Eylül 1922 Tarihli Meclis-i Vükelâ Kararı XİV içindekiler 776 EK 2.45 Darülfünun ve Şubelerinin Gider Bütçeleri (1909-1918) 779 EK 2.46 1327 [1911] Muvazene-i Umûmiye Kanunu Ahkâmının 1328 [1912] Senesinde Muvakkaten Suret-i Tatbiki Hakkında Kanun-ı Muvakkat 780 EK 2.47 Maarif Nezâreti'le Edirne Vilâyeti'nce Sipariş Edilen Alât ve Edevat-ı Dersiyenin Gümrük Resminden İstisnası Hakkında Kanun-ı Muvakkat 781 Kaynakça 795 Dizin  |
